Մոսկովյան հանդիպումների խութերն ու հարցականները. «Փաստ»

ПОЛИТИКА 27 Май, 2023 10:31

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Մայիսի 25-ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստը, որը յուրահատուկ էր նրանով, որ դրան հրավիրված էին նաև Ուզբեկստանի նախագահ Շավքաթ Միրզիյոևը, Տաջիկստանի նախագահ Էմոմալի Ռահմոնը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Բայց, ի տարբերություն Ուզբեկստանի և Տաջիկստանի նախագահների, որոնք նիստին մասնակցում էին տեսակապի միջոցով, Ալիևն անձամբ էր մեկնել Մոսկվա։ Իսկ դա նշանակում է, որ հայկական կողմի համաձայնությունն այս հարցի կապակցությամբ նախօրոք ձեռք էր բերվել, ինչի համար Պուտինը հատուկ շնորհակալություն հայտնեց Նիկոլ Փաշինյանին։ Իսկ ավելի կոնկրետ՝ Ալիևի մասնակցությունը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ Ռուսաստանի միջնորդությամբ պետք է տեղի ունենար Ալիև-Փաշինյան-Պուտին ձևաչափով հանդիպումը։

Ըստ էության, ենթադրվում էր, որ մայիսի 14-ին Բրյուսելում ԵՄ-ի միջնորդությամբ Փաշինյան-Միշել-Ալիևի հանդիպումից ու Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի կողմից դրա արդյունքների մասին հայտարարություններից հետո Մոսկվան փորձելու է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում հասնել գործնական արդյունքների, որոնք ստվեր կնետեն Արևմուտքի միջնորդական ջանքերի ուղղությամբ կամ, ավելի ստույգ, գոնե չեն ստվերի Ռուսաստանի ազդեցությունը գործընթացների վրա։ Պատահական չէ, որ Ալիևի, Փաշինյանի ու Պուտինի հանդիպումից առաջ ռուսական մամուլում տեղեկություններ տարածվեցին, թե հանդիպման արդյունքներով առնվազն երկու փաստաթուղթ կընդունվի, որոնցից մեկը փոխվարչապետներն են պատրաստել՝ տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակում, մյուսը Ալիևի, Փաշինյանի և Պուտինի համատեղ հերթական հայտարարությունն է, որը հղկել են երեք երկրների ԱԳ նախարարությունները։

Բայց, ինչպես երևում է, մեղմ ասած, ամեն ինչ չէ, որ ծրագրվածի հանգվույն ընթացավ: Նախ՝ Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստի ժամանակ ուշադրություն գրավեց Փաշինյանի ու Ալիևի միջև բանավեճը։ Խնդիրն այն է, որ Ալիևը, որն առիթը բաց չի թողնում Փաշինյանի նկատմամբ իր հաղթական դիրքերն ընդգծելու համար, իր խոսքում կիրառեց «Զանգեզուրի միջանցք» բառակապակցությունը։ Փաշինյանն այն ներկայացրեց որպես Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի նկատմամբ տարածքային հավակնություն, միաժամանակ խոսք բացեց Լաչինի միջանցքի մասին՝ նշելով, որ այն ապօրինաբար է փակվել։ Բայց Փաշինյանի ասելիքը, ցավոք, սրանով էլ վերջացավ, քանի որ անձամբ ինքն է հայտարարել, թե ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Մյուս կողմից՝ շատ փորձագետներ տպավորություն են ստացել, որ Փաշինյանը, հաշվի առնելով Պուտինի ներկայությունը, փորձում էր ցուցադրական բանավեճ հրահրել։

Այլապես նա կարող էր իր փաստարկներն ուղղակի շարադրել իր ելույթում, սա՝ մեկ, և ավելի առարկայական ու հիմնավոր Ալիևի «պորտը» տեղը դնել, ինչի հիմքերը բազմաթիվ են։ Բայց սա թողնենք մի կողմ: Այստեղ քննարկելու շատ բան, ցավոք, չկա. նախկինում Ալիևները դուխ անգամ չէին անի նման տոնայնությամբ խոսել, իսկ եթե խոսեին, կստանային շատ ավելի առարկայական, հիմնավոր ու կոշտ պատասխան: Հիմա ամենակարևոր հատվածի մասին. ԵԱՏՄ նիստից հետո Պուտինն առանձին հանդիպումներ ունեցավ Ալիևի ու Փաշինյանի հետ, որից հետո սկսվեց եռակողմ հանդիպումը, որը տևեց ընդամենը 20 րոպե, և այդպես էլ որևէ փաստաթուղթ չստորագրվեց։ Հանդիպման ավարտից հետո Պուտինը հայտնեց, որ կողմերը պայմանավորվել են մեկ շաբաթից հանդիպել փոխվարչապետների մակարդակով «չլուծված խնդիրները վերացնելու համար»։

Ուշադրություն պետք է դարձնել, որ մոսկովյան հանդիպման շրջանակներում որևէ հայտարարություն չեղավ Արցախի բնակչության իրավունքների և անվտանգության մասին, Արցախի հիմնախնդրի մասին ընդհանրապես: Փաստացի, սա նշանակում է, որ խոսք է եղել միայն կոմունիկացիաների բացման հետ կապված: Այստեղ կարծիքները տարաբևեռ են: Սակայն գոնե նախնական տպավորությամբ, առկա է երկու գործոն: Նախ՝ փոխվարչապետների մակարդակով հանդիպման մասին շեշտվեց՝ ըստ երևույթին առաջին հերթին քողարկելու եռակողմ հանդիպման ձախողված լինելը: Ի վերջո, երբեք նման կարճ հանդիպում չի եղել: Բայց և մյուս կողմից՝ քանի որ Մոսկվան շահագրգռված է, որ Արցախի կարգավիճակի ու ընդհանուր իրավունքների հարցը մնա հետագային, ապա չի բացառվում, որ հենց դրա համար խնդիրը դիտարկվեց ընդամենը Հայաստան-Ադրբեջան տիրույթում։

Փոխարենն, ի դեպ, Արևմուտքը շահագրգռված է, որ արցախահայությանը որոշակի «իրավունքներ ու անվտանգության երաշխիքներ» տրամադրելով, ավելի ստույգ՝ առանց իրական երաշխիքների պարզապես այդպիսի խոստումներ Ալիևից վերցնելով՝ թեման փակվի, որպեսզի ռուս խաղաղապահները Արցախից դուրս գան։ Այդ դեպքում հարց է ծագում՝ որո՞նք են ՌԴ նախագահի նշած չլուծված հարցերը։ Եթե խոսվում է տեխնիկական խնդիրների մասին, պետք է ենթադրել, որ իսկապես հարցը վերաբերում է բացառապես սահմանների ճշգրտմանը և կոմունիկացիաների բացմանը։ Պատահական չէ, որ ՌԴ փոխվարչապետ Օվերչուկը հայտարարեց, թե Մոսկվայում բանակցություններ կանցկացվեն Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի փոխվարչապետների միջև՝ տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հետ կապված մնացած հարցերի լուծման համար։

Ըստ նրա՝ խոսքը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև սահմանը հատելու կարգի, ինչպես նաև այն մասին է, թե ինչպես է իրականացվելու սահմանային, մաքսային և այլ տեսակի հսկողությունը։ Բայց նկատենք, որ Հայաստանը մեկ անգամ չէ, որ նշել է, թե պատրաստ է բացել ճանապարհները և անխափան հաղորդակցություն ապահովել Ադրբեջանի համար։ Այդ դեպքում մնում է ենթադրել, որ խնդիրը կապված է Ադրբեջանի հետ, որը փորձում է իր համար Սյունիքով սուվերեն միջանցքի կարգավիճակ ունեցող ճանապարհ ստանալ՝ այն կապելով Լաչինի միջանցքի բացման թեմայի հետ։ Մեկ անգամ չէ, որ ադրբեջանական ղեկավարությունը հայտարարություններ է արել՝ Լաչինի միջանցքի հարցը կապելով, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» արհեստական թեմայի հետ։

Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ Ռուսաստանը կոնկրետ գործընթաց է փորձում իրականացնել իր դիրքերը չթուլացնելու և հայադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ, որը շարունակական երկխոսության բնույթ է կրելու։ Սակայն առջևում եվրոպական միջնորդությամբ սպասվում են Քիշնևի, ապա Բրյուսելի հանդիպումները։ Այդ ժամանակ պարզ կդառնա՝ ԵՄ-ն կփորձի՞ Մոսկվայի նախաձեռնությանը հակադրվելու համար առարկայական տեսք տալ որոշակի պայմանավորվածությունների, թե՞ ամեն ինչ դեռ որոշ ժամանակ էլ կհետաձգվի...