«Պետք է ոչ միայն լացենք, այլ նաև մեր վշտից դասեր քաղենք, ինչը երբեք չենք արել». «Փաստ»

КУЛЬТУРА 31 Май, 2022 11:29

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Մեր իրականության մեջ կան թեմաներ, որոնց ստեղծագործողները մեծ դժվարությամբ են անդրադառնում, կամ դրանք ուղղակի «փակվում են», քանի որ կա վախ՝ իսկ գուցե անզգուշաբար կարմիր գծեր հատե՞ն: Հոկտեմբերի 27-ը մեր պատմության ամենաողբերգական էջերից մեկն է, անգամ տարիներ հետո կան անպատասխան մնացած հարցեր, ողբերգության մասին հիշատակվում է ամեն տարի այդ օրը, նկարահանվում են ռեպորտաժներ, հատկապես ողբերգության զոհերի հարազատների մասին: Երիտասարդ ռեժիսոր Հայկ Բաբայանը օրերս հանդիսատեսին ներկայացրեց այդ ողբերգության մասին առաջին գեղարվեստա-վավերագրական ֆիլմը՝ «Երևանն արցունքներին հավատում էր»: Պրեմիերայից ու շնորհավորանքներից հետո ռեժիսորի հետ զրուցել ենք երկար սպասված ֆիլմի մասին:

Ռեժիսորը նախ իմ տպավորությունների մասին է հարցնում, ասում եմ՝ ըստ իս, սիմվոլիկան շատ մեծ տեղ ուներ ֆիլմում, այն վստահաբար մի քանի անգամ պետք է դիտես ամբողջական պատկերացում կազմելու համար: 40 րոպեի ընթացքում ինքս ինձ հարց ուղղեցի՝ իսկ արդյո՞ք ֆիլմն առհասարակ այդ ողբերգության մասին էր, թե՞ ավելի շատ պատմում էր մեր մասին՝ մեր արածի ու չարածի: Ֆիլմում ժամանակ առ ժամանակ ժամացույցի սլաքների ձայնն ես լսում, կարծես հետհաշվարկ լինի ողբերգությունից հետո, չէ՞ որ կարծիք կա, որ եթե Հոկտեմբերի 27-ը տեղի չունենար, այլ Հայաստանում կապրեինք՝ բառի ավելի լավ իմաստով: Ֆիլմում քաղաքի մի ծայրից մյուսը գնացող տրամվայներ կան, մեկն էլ համառորեն կանգնել է ու չի շարժվում տեղից: Ռեժիսորին ասում եմ՝ կարծես մեր երկիրը լինի, առաջ ենք գնում, հետո կանգնում, նորից առաջ գնում, հետո հետքայլ անում ու թվում է, թե այսպես միշտ է լինելու:

Հետո իմ հարցերն են սկսվում՝ չկա՞ր անհանգստություն ֆիլմի թեման ընտրելիս: Հայկն ասում է՝ «կարմիր գծերը» չհատելու պատճառով ֆիլմի պատրաստման ընթացքն այսքան երկար տևեց: «Նախապատրաստական, արտադրական և հետարտադրական ընթացքը տևեց երկու տարուց ավելի, ամեն ինչ սկսվեց 2020 թ.-ի տարեսկզբից: Ֆիլմի հետարտադրական փուլում մոնտաժողն ու ես հասկացանք, որ արտադրական փուլում նկարահանված շատ նյութեր հատում են կարմիր գիծը, մեր ոտքն անընդհատ հետ ենք դրել այդ գծից: Էկրանին տեսանք այն, ինչն ամբողջությամբ մշակված է, օրինակ՝ սցենարի վերջնամասը երևի 25 անգամ փոխել եմ:

Մեզ մոտ կար գիտակցում, որ գործ ունենք հայոց պատմության ամենադաժան էջերից մեկի հետ, գործ ունենք հարգված մարդկանց անվան հետ, և պետք է շատ զգույշ լինել: Այստեղ փրկության է գալիս ռեժիսուրան: Վստահաբար եմ ասում՝ ֆիլմը հետ է կարմիր գծի սահմաններից»,- «Փաստի» հետ զրույցում ասում է ռեժիսորը:

Նկարահանումների ընթացքը համընկել է համավարակի և 44-օրյա պատերազմի հետ: Իսկ պատերազմն ինչ-որ կերպ անդրադարձա՞վ ֆիլմի վրա: «Ֆիլմն ավելի աղմկոտ է դարձել, բայց բառի վատ իմաստով: Մարդիկ անընդհատ խոսում են ոչ մի բանի մասին»,- արձագանքում է նա, իսկ ես մտաբերում եմ՝ ֆիլմի ողջ ընթացքում նաև մարդկային ձայներ են հնչում, որոնք, թվում է, անգամ խանգարում են քեզ ընկալելու դրա ասելիքը, հետո համեմատություն տանում՝ ախր, մեր երկիրը միշտ է աղմկոտ, և ավելի հաճախ այդ աղմուկն այնքան անբովանդակ է: Ֆիլմը ստեղծվել է բացառապես ռեժիսորի և նրա ընկերների ֆինանսական միջոցներով: Սա էլ պատահական չէ:

«Հնարավոր է, որ ֆինանսավորողը տվյալ պատմության մեջ իր դիրքորոշումն ունենար, իսկ դա չեղավ ռեժիսուրա, այլ պատվերով համերգ, ռեժիսոր եմ, ինձ անհանգստացնում է այս ողբերգությունը, նկարում եմ դրա մասին: Եթե ֆիլմը ֆինանսավորող ունենար, հնարավոր է՝ այդ մարդու անվան շուրջ բամբասանքներ ու խոսակցություններ տարածվեին, այսպես ասենք, նրան «կրակը գցեինք»: Դրա համար այդ հարցում շատ նրբանկատ էինք և որոշեցինք ո՛չ պետական կառույցներին դիմել, ո՛չ էլ անհատներին»,-ընդգծում է Բաբայանը:

Ասում է՝ ֆիլմի միջոցով իր խոսքն է ուղղում: «Դրանում բազմաթիվ շերտեր կան, ասելիքը շատ է:Բայց կարևոր մեսիջը հետևյալն է՝ երբեք չմոռանալ Հոկտեմբերի 27-ը: Շատ են, չէ՞, այս կամ այն իրադարձության մասին ասում, որ անցած-գնացած պատմություն է: Պատմությունը դա լսում է ու նորից կրկնվում, նա «չի սիրում», երբ իրեն մոռանում են: Պատմությունը կրկնվելու սովորություն ունի, սա չպետք է մոռանալ: Հաճախ են հարցնում՝ կորոնավիրուս, 44-օրյա պատերազմ եղավ, հիմա այս թեմային անդրադառնալու ժամանա՞կն էր: Հակադարձում եմ՝ ինչո՞ւ ոչ: Ոչ միայն պետք է լացենք, այլ նաև մեր վշտից դասեր քաղենք: Ցավն այն է, որ մեր ժողովուրդն իր պատմությունից երբեք դասեր չի քաղել:Շատ ազգեր մի պարզ ճշմարտություն են հասկացել՝ եթե թույլ լինես, քեզ «կուլ կտան»: Իսկ մենք դասեր չենք քաղել, որպես ապացույց՝ այն, ինչ մեզ հետ տեղի է ունենում տարիներ շարունակ»,-հավելում է նա:

Ցանկանում է, որ ֆիլմն էլի ցուցադրվի, վստահաբար կմասնակցի նաև փառատոնների: «Հարցն այն է, որ չեմ նկարում այնպիսի ֆիլմեր, որոնք կարելի է դիտել պոպկոռն ուտելով, բայց ուզում եմ, որ մեր այս ֆիլմի մասին խոսեն, քննարկեն և, ամենակարևորը, եզրահանգումներ անեն»,- եզրափակում է ռեժիսոր Հայկ Բաբայանը: