«Ամենախոցելին ՓՄՁ-ներն են.կլինեն առանձին սուբյեկտներ, որոնք կդադարեցնեն իրենց գործունեությունը»

ИНТЕРВЬЮ 17 Июнь, 2020 12:01

«Փաստի» զրուցակիցն է տնտեսագետ, տնտեսական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանը:

-Պարո՛ն Վարդանյան, տնտեսության մեջ այս փուլում ինչպիսի՞ ներգործություն ունեցան կառավարության այն ծրագրերը, որոնք միտված են համաճարակի տնտեսական հետևանքները չեզոքացնելուն: Որքանո՞վ էին դրանք թիրախային և որքանո՞վ ընդգրկեցին տնտեսության այն առաջնային ոլորտները, որոնք, գուցե, ավելի մեծ ուշադրության կարիք ունեին:

-Ընդհանուր առմամբ, նախատեսված միջոցառումներն ընդգրկում են տնտեսության բոլոր ոլորտները, որոնք միտված են դրանց բնականոն գործունեությունն ապահովելուն, ինչպես նաև ինովացիաները խթանելուն: Հատկապես կարևորվում է վերջինը, այն առումով, որ, սովորաբար, կառավարությունների՝ ճգնաժամերի հաղթահարման գործողություններում մշտապես կարևորվում է ակտիվ ինովացիոն քաղաքականության իրականացումը: Միջոցառումների թիրախավորումը նույնպես կարող է համարվել հիմնավորված: Հիմնական խնդիրն այն է, թե որոշ միջոցառումների մասով որքանով են բավարար ֆինանսավորման նախատեսված ծավալները:

Ակնհայտորեն, երկրի տնտեսական ներուժը բավարար չէ բոլոր ուղղություններով «որքան անհրաժեշտ է» սկզբունքը կիրառելու համար, հետևաբար, անխուսափելի է դառնում «որքան հնարավոր է» սկզբունքով առաջնորդվելը:

Թեպետ, նկատենք, որ առանձին ոլորտներում ֆինանսավորման անհրաժեշտ ծավալների դեպքում կարող են առաջանալ այլ խնդիրներ: Մասնավորապես, ինչպես համաշխարհային, այնպես էլ ազգային տնտեսությունները հանդիպել են պահանջարկի և առաջարկի շոկերի: Օրինակ, տնտեսական գործունեության որոշ տեսակների դադարեցնելը, այնուհետև՝ թույլատրելը, պարետի որոշումներով առանձին սուբյեկտների գործունեությունը պարբերաբար դադարեցնելը, ինչպես նաև կորոնավիրուսով վարակվելու մարդկանց մտավախությունն այն գործոններն են, որոնք հանգեցնում են սոցիալական սպառման կրճատմանը:

Ի լրումն դրա, ներգնա զբոսաշրջության գրեթե իսպառ վերանալը հանգեցնում է տրանսպորտի, հանգստի և մշակույթի, ռեստորանների և հյուրանոցների մատուցած ծառայությունների նկատմամբ պահանջարկի անկմանը: Այս պայմաններում աջակցության միջոցառումներով նշված ոլորտների՝ թեկուզև զրոյական տոկոսադրույքով վարկավորումն անիմաստ է դառնում այն պարզ պատճառով, որ անորոշության պայմաններում նրանցից ոչ մեկը վստահ չէ, որ տեսանելի ապագայում կկարողանա վերադարձնել փոխառնված միջոցները:

Նրանցից ոչ մեկը վստահ չէ նաև, որ հետագայում կշարունակի իր գործունեությունը: Այդուհանդերձ, պետք է նկատի ունենալ, որ Հայաստանում հանրային սննդի օբյեկտները, հյուրանոցները բավական բարձր մակարդակի են հասել, ձևավորվել է որակյալ աշխատուժ, որը կորցնելն անթույլատրելի է:

Գյուղատնտեսության առումով հարկ է նշել, որ ագրոտեխնիկական ցածր մակարդակի պայմաններում գյուղատնտեսական արտադրության ցածր արտադրողականությամբ դժվար է մարել ստացված վարկերը:

Բացի դրանից, եթե նույնիսկ 300 հազարից ավելի գյուղացիական տնտեսությունները կարողանան օգտվել աջակցության ծրագրից և արտադրեն համապատասխան ծավալի արտադրանք, ապա նրանք ինչպե՞ս կարող են լուծել դրա իրացման խնդիրը: Այսինքն, եթե աջակցությունը հանգի միայն գյուղատնտեսական արտադրությանը, ապա դա կլինի թերի:

Հետևաբար, հրատապ խնդիր է նաև արտադրանքի իրացման պետական աջակցությունը: Ինչ վերաբերում է մասնավորապես նաև բարձր տեխնոլոգիաների աջակցության միջոցառմանը՝ թվում է, որ այն թերի է. որպես շահառու են դիտվել «Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի պետական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով ամրագրված չափանիշներին համապատասխանող, հայտը ներկայացնելու օրվա դրությամբ վերջին 12 ամիսների ընթացքում հարկային և վարկային ժամկետանց պարտավորություններ չունեցող տնտեսավարողներ:

Նախ, բարձր տեխնոլոգիաները չեն սահմանափակվում միայն տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով: Երկրորդ, ըստ ապրանքի կենսապարբերաշրջանի հայեցակարգի, ապրանքի մշակման փուլում կատարվում են ծախսեր և շահույթ չի ստացվում: Հետևաբար, «հարկային և վարկային ժամկետանց պարտավորություններ չունենալը» այդպիսի ընկերությունների պարագայում խիստ պայման է:

Այդուհանդերձ՝ նկատի ունենալով, որ աջակցության միջոցառումները մշակվել են բավականին սեղմ ժամկետում, դրանք չէին կարող զերծ լինել որոշակի վրիպումներից, թերություններից, որոնք ընթացքում հարկ կլինի վերացնել։

-Հաշվի առնելով մեր երկրում աղքատության մինչ այս առկա ցուցանիշը, ինչպես նաև գործազրկության մակարդակի հնարավոր աճը, որքանո՞վ էին սոցիալական բնույթ ունեցող ծրագրերը համահունչ արդեն առկա իրողություններին և այն բացասական միտումներին, որոնք սպասվում են նաև առաջիկայում:

-Ճգնաժամերի հաղթահարման ուղղությամբ կառավարությունների երկրորդ կարևոր գործողությունն ակտիվ սոցիալական քաղաքականությունն է: Մեզ մոտ նախատեսվել է համավարակի սոցիալական հետևանքների չեզոքացման կամ մեղմմանն ուղղված 11 միջոցառում: Հարկ է նկատել, որ տնտեսական և սոցիալական խնդիրները փոխկապակցված են և, հետևաբար, տնտեսական հետևանքների չեզոքացման որոշ միջոցառումներ կարող են ուղղակի կամ անուղղակի նպաստել սոցիալական խնդիրները լուծելուն. օրինակ՝ աշխատատեղերի պահպանում և այլն:

Սոցիալական ոլորտին ուղղված միջոցառումներով հիմնականում նախատեսված է միանվագ աջակցության¬, ինչը, կարծում եմ, բավարար չէ: Նպատակահարմար կլիներ տնային տնտեսություններին 3-4 ամիս շարունակ հատկացնել որոշակի գումար: Կարելի է քննարկել նաև կենսաթոշակները և նպաստները նշանակալի բարձրացնելու հարցը՝ ի հաշիվ փողի էմիսիայի:

-Անխուսափելի համարվեց վարկային միջոցների ներգրավումը: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս որոշումը: Առհասարակ, ճգնաժամը հաղթահարելու համար վարկային միջոցներ ներգրավելը բավարա՞ր է, թե՞ հաճախ անարդյունավետ, ոչ նպատակային որակումը ստացած ծախսերի կրճատման կարիք ևս կա:

-Պետական բյուջեի միջոցներն իսկապես սուղ են: Նախ՝ պետք է ծախսային մասը վերանայել: Սկսած պետական կարիքների համար գնումներից մինչև բարձրագույն պաշտոնյաների վարձատրությունն ու պարգևատրումը: Պարգևատրումները պետք է բացառել առաջիկա մեկ տարում: Ինչ վերաբերում է վարկային միջոցներ ներգրավելուն, պետական պարտքը ավելացնելուն, ապա դա անխուսափելի է: Հակաճգնաժամային միջոցառումները միշտ էլ պահանջում են համապատասխան ֆինանսական ապահովում:

-Մի շարք ՓՄՁ-ներ արդեն իսկ հայտնվել են փակման եզրին, ինչի մասին, օրինակ՝ վկայում է «լիկվիդացիոն գներ» ցուցանակների առատությունը: Ընդհանուր առմամբ, համաճարակի հետևանքներն ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող են ունենալ ՓՄՁ-ների վրա: Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեց կառավարությունն այդ առումով: Այս դաշտում հնարավորինս մեղմ վնասներ ունենալու հնարավորություն ունեի՞նք:

-Թերևս ամենախոցելին ՓՄՁ-ներն են: Դժբախտաբար, կլինեն առանձին սուբյեկտներ, որոնք կդադարեցնեն իրենց գործունեությունը: Այստեղ միայն պետական աջակցության հարցը չէ, խնդիր են նաև պահանջարկի և առաջարկի շոկերը:

Եթե այդպիսի սուբյեկտները ներգրավված են ինչ-որ առաքման շղթաներում, ապա դրանց խաթարման դեպքում վնասներն անխուսափելի կլինեն: Մյուս կողմից, ՓՄՁ-ների ռեսուրսները, սովորաբար, բավարար չեն մանևրելու, ճգնաժամային իրավիճակներից ինքնուրույն դուրս գալու համար: Կառավարության 3-րդ միջոցառումը միտված է հենց այդ խնդիրները լուծելուն: Բայց, շատ բան կախված է լինելու շուկայից, պահանջարկից, իսկ այդտեղ անորոշությունները շատ են:

-Տևական ժամանակ է՝ պարբերաբար հայտարարվում է համատարած հայտարարագրման ինստիտուտի ներդրման անհրաժեշտության մասին: Որքանո՞վ է Հայաստանը պատրաստ այդ ինստիտուտի ներդրմանը և ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ այն:

-Սովորաբար, այդ գործիքն օգտագործվում է նաև ստվերային տնտեսության չափերի նվազեցման համար: Մի շարք երկրներում այդ ինստիտուտը ներդրվել է վաղուց, որոշներում էլ ընթացքի մեջ է: Այժմ Հայաստանում ևս քննարկվում է գույքի և եկամուտների համատարած հայտարարագրման հարցը:

Հաշվի առնելով մեր երկրի առանձնահատկությունները, ինչպես նաև աշխարհին պատուհասած համավարակը, որի սոցիալտնտեսական լուրջ հետևանքները դեռևս առջևում են, կարծում եմ՝ եկամուտների համատարած հայտարարագրման ինստիտուտի ներմուծելը ժամանակավրեպ է. բնակչության 30-40 տոկոսը հազիվ է իր գոյությունը պահպանում, մյուս 30-40 տոկոսն էլ մի քիչ հաջող է գոյատևում: Եկամուտների համատարած հայտարարագրումն իմաստավորված կլիներ, եթե ներմուծվեր բացասական եկամտային հարկի ինստիտուտը, այսինքն, պետք է սահմանել մեկ ընտանեկան տնտեսության նվազագույն ծախսերի շեմ՝ դրանից ցածր եկամուտների դեպքում պետական բյուջեից վճարել տարբերությունը:

ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ