Նետ ու աղեղ. աշխարհի ամենահին զինատեսակներից մեկը

Աղեղը ձեռքի հնագույն զենք է, որը նախատեսված է նետեր արձակելու համար: Հարկ է նշել, որ այն օգտագործվել է գրեթե ամենուր (բացի Ավստրալիայից ու Միկրոնեզիայից)` սկսած մեզոլիթի դարաշրջանից մինչև 17-րդ դարը: Պատմության մեջ առաջին աղեղները իրենց ձևով եղել են պարզունակ: Հասարակ աղեղը բաղկացած է եղել փայտյա ճկած աղեղնափայտից և ծայրերը պիրկ կապող լարից (բուսական թել, աղիքներ և այլն): 

Իսկ նետը ստեղծել են եղեգնյա կամ բարակ փայտյա ձողից, որի մի ծայրին եղել է ծայրակալ՝ սլաք, իսկ մյուսին` ագուցված փետուր՝ նետը ուղղորդելու համար։ Նախնական նետերն ունեցել են ոսկրե, քարե, իսկ հետագայում` մետաղյա սլաքներ։ Աղեղնափայտի ստեղծման համար օգտագործվել են փայտի ուղիղ, առանց հանգույցների և ճեղքերի ամբողջական կտորներ: 

Ավելի հաճախ նախընտրել են փայտանյութի այնպիսի տարատեսակներ, ինչպես բամբուկը, թխկին, ուռենին և այլն: Աղեղնափայտի կենտրոնական մասը եղել է հաստ, որի վրա նետի համար նախատեսվել է ուղղորդիչ ելուն, իսկ այդ մասը ծառայել է որպես աղեղի բռնակ: Աղեղի ստորին և վերին հատվածները կոչվել են ուսեր, որոնք էլ հանդիսացել են նետում իրականացնող առաձգական մասերը: 

Աղեղնափայտի և լարի միջև եղած տարածությունը կոչվում է լիճ։ Որքան լայնալիճ է աղեղը, այնքան այն առաձգական է և հեռանետ: 

Նետ ու աղեղի պատմության մեջ ամենահայտնին անգլիական «հասարակ», մոտավորապես երկու մետրանոց աղեղն է: Այդ զենքից կրակված նետի հեռահարությունը եղել է մոտ 300 մետր, իսկ արագությունը՝ մոտ 45-55 մետր/վրկ: 

Ցանկանալով ինչքան հնարավոր է աղեղի չափերը փոքրացնել, իսկ հեռահարությունը մեծացնել՝ ժամանակի ընթացքում աղեղնափայտի հիմքը արտաքինից պատվել է ջլերով, ներսից՝ եղջյուրից պատրաստված թիթեղներով, իսկ բռնակի միջին մասը և ծայրերը երբեմն ամրացվել են ոսկրե վրադիրներով։ 

Հայկական լեռնաշխարհում նետ ու աղեղի մեծ ու փոքր տեսակներ օգտագործվել են հնագույն ժամանակներից։ Ըստ հին հայկական ավանդության, հայոց նախնի Հայկին անվանել են «աղեղնավոր որսորդ», որն իր լայնալիճ աղեղով և եռաժանի նետով մահացու խոցել է զրահավոր Բելին։

 Մ. թ. ա. 5-րդ դարի հույն հեղինակ Քսենոֆոնը գովեստով է խոսել Հայաստանում տարածված լայնալիճ աղեղի և երկար նետերի մասին, որոնց դեմ անզոր են եղել հույն զինվորների զրահները։ Նետ ու աղեղը պատկերված է Հայաստանի տարածքում գտնված մի շարք հնագույն առարկաների վրա (խեցեղեն, բրոնզե գոտիներ և այլն)։ 

Կարմիր բլուրի պեղումների ժամանակ պեղվել են բրոնզե ու երկաթե նետասլաքներով լի կապարճներ։ Անիի, Դվինի, Գառնիի պեղումների ժամանակ ևս հնադարյան անձավներում հայտնաբերվել են մեծ քանակությամբ երկաթե նետասլաքներ: Հին և միջնադարյան բանակներում գործել են նետաձիգների զորական ստորաբաժանումներ։ Նետ ու աղեղը եղել է նաև ուրարտական զինվորների հիմնական զենքերից մեկը։ Գործածվել են նաև թունավոր նետասլաքներ։

 Միջին դարերում նույնպես հայերը հռչակված են եղել որպես քաջ աղեղնավորներ և հմուտ նետաձիգներ։ Ընդ որում, այդ ժամանակ նետ ու աղեղը երկար ժամանակ գործածվել է հրազենին զուգահեռ։ Նետաձգությունը հայտնի է նաև որպես հնագույն մարզաձև, ավելին, ներկայումս էլ բավականին սիրված մարզաձև է։