«Սերը ժառանգել եմ մայրիկիցս». պահպանելով ժանյակագործության ավանդույթները

ИНТЕРВЬЮ 29 Май, 2020 12:31

Ժանյակագործությունը հայկական կիրառական արվեստի հնագույն և ավանդական ճյուղերից է: Նշվում է, որ տիրապետելով ժանյակ հյուսելու գրեթե բոլոր եղանակներին, հայ կանայք առավելությունը տվել են ասեղնագործ ժանյակին: Այս եղանակով գործվել են սփռոցներ, վարագույրներ, ծածկոցներ, թաշկինակների, գլխաշորերի երիզներ և ոչ միայն: Հայ էթնիկ մշակույթում յուրահատուկ տեղ է գրավում նաև ասեղնագործությունը, որը սիրված զբաղմունք էր Հայաստանի բոլոր քաղաքներում և գյուղերում:

Դիլիջանում բնակվող Արմինե Պողոսյանը և՛ ժանյակագործում է, և՛ ասեղնագործում: «Ավարտել եմ Երևանի պետական համալսարանի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի ֆակուլտետը՝ դեկորատիվ կիրառական նկարչի որակավորմամբ, բայց ժանյակագործության բոլոր հմտությունները ձեռք եմ բերել Դիլիջանի նկարչական դպրոցում»,«Փաստի» հետ զրույցում նշում է Արմինեն:

Կան արվեստի ու արհեստի տեսակներ, որոնց նկատմամբ հետաքրքրությունն ուղղակի չի ծնվում, սովորաբար դրանց հանդեպ սերը ժառանգում են նախնիներից: Արմինեն նշում է՝ մեծացել է լավ միջավայրում, ունեցել հրաշալի ուսուցիչներ, բոլոր հարցերում իր աջակիցը եղել են ծնողները: «Ասեղնագործության նկատմամբ սերը ժառանգել եմ մորիցս: Նա հիմնականում ստեղծագործել է հելունով: Կարելու, ձևելու, ինչ-որ բան ստեղծելու, վերափոխելու սերը ժառանգել եմ նրանից:

Մայրիկս ասեղնագործում էր, սիրում աշխատել կտորի հետ, միևնույն ժամանակ ինձ ուղղություն էր տալիս, թե ինչն ինչպես պետք է անել:

Տիկնիկներիս համար զգեստներ էի ձևում ու կարում: Այս «սիրո» հարցում գուցե որոշակի դեր են ունեցել նաև գեները: Մայրական կողմից մեր բարեկամուհին՝ արվեստաբան, մանկավարժ Սերիկ Դավթյանը, ասեղնագործությանը վերաբերող բազմաթիվ ձեռնարկների հեղինակ է:

Կարծում եմ՝ ամեն դեպքում ինչ-որ տեղ գեներն իրենցն արել են: Հետո արդեն սկսեցի հաճախել Դիլիջանի Հովհաննես Շարամբեյանի անվան գեղարվեստի մանկական դպրոց»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Արմինեն ընդգծում է՝ Դիլիջանի ժողովրդական արվեստի թանգարանը ստեղծվել է Հովհաննես Շարամբեյանի շնորհիվ, և կարևոր է, որ բոլորն իմանան այն մասին, թե ինչպես է նա կարողացել ի մի բերել և պահպանել հայկականն ու ավանդականը: «Պետք է իմանալ ավանդույթների մասին, իմանալ մարդկանց, որոնք թույլ չեն տվել, որ ավանդական արհեստներն ու արվեստները կորեն:

Շարամբեյանն ունեցել է թոքերի հետ կապված խնդիրներ, հաստատվել է Դիլիջանում՝ իշխանուհի Մարիամ Թումանյանի տանը: Այստեղ բնակություն հաստատելու ընթացքում հայտնաբերել է, որ կան շատ վարպետներ, որոնք, չունենալով բարձրագույն կրթություն, հրաշալի ստեղծագործում են տան պայմաններում: Դիլիջանում շատ կանայք զբաղվել են ավանդական՝ հիմնականում Վանի կողմերի ժանյակագործությամբ:

Սկսում է հավաքել այդ անկրկնելի նմուշները: Շարամբեյանը սիրել է հայկականը, ազգայինն ու ավանդականը, որոշել է՝ այն պետք է պահպանվի:

Օրինակ՝ տեսնելով աշխարհագրության մասնագետ Նուշիկ Մալխասյանի աշխատանքները, որը դպրոցներից մեկում աշխատանքի ուսուցում է դասավանդել, խնդրում է նրան զարգացնել սպիտակ թելով արված ավանդական ժանյակագործությունը: Նա էլ սկսում է աշխատել մեր դպրոցում և կարելի է ասել, որ հենց նրա շնորհիվ է ձևավորվել ժանյակագործության դիլիջանյան «շկոլան»»,-ասում է ժանյակագործը:

Նշում է՝ դեռ հին ժամանակներից հայկական ավանդական ընտանիքներում բոլոր աղջիկները պարտավոր են եղել տիրապետելու ասեղնագործելու, ժանյակագործելու և այլ հմտություններին՝ ընդհուպ պետք է ասեղնագործեին իրենց օժիտը, այդ հմտությունները փոխանցում էին իրենց երեխաներին:

«Հին ժամանակներում գորգագործները հիմնականում տղամարդիկ են եղել, որովհետև դա շատ ծանր գործ է: Բայց հետո, երբ առաջ են եկել հագուստի հետ կապված հարցեր, սկսել են միախառնվել մշակույթները, կանայք կարողացել են պահպանել ու փոխանցել ավանդույթները, զարդամոտիվները, որպեսզի հայկականը չկորչի՝ տարազի, սփռոցի, անկողնու պարագաների միջոցով»,-հավելում է մեր զրուցակիցը:

Ասում է՝ հիմա ժանյակագործության, ասեղնագործության հանդեպ հետաքրքրությունը մեծ է: «Սա նաև գումար վաստակելու միջոց է դարձել: Տպավորություն եմ ստանում, որ մեր օրերում բոլորը զբաղված են ստեղծագործական աշխատանքով՝ կավագործությամբ, զարդագործությամբ և այլն: Ոմանց մոտ ստացվում է, ոմանց մոտ՝ ոչ այնքան:

Հասկանում ես, որ շատերը հեռու են արվեստից, նկարչությունից, բայց, միևնույն ժամանակ, նման աշխատանքներ պատրաստելով, գումար են վաստակում: Ի վերջո, կան արվեստի և արհեստի ուղղություններ: Արվեստն ավելի բարձր մակարդակի վրա է, բայց կան արհեստագործական ճանապարհով ստեղծված աշխատանքներ, որոնք իրենցից արժեք են ներկայացնում: Այսօր արվեստն ու արհեստը սկսել են հավասար քայլել»,-նշում է Արմինեն:

Բարձրագույն կրթությունն ավարտելուց անմիջապես հետո նա աշխատանքի է անցել գեղարվեստի դպրոցում: 1998 թվականից դասավանդում է այնտեղ:

«Անկախության տարիներին ժանյակագործության հանդեպ հետաքրքրությունը պահպանվում էր, բայց հետո եկավ մի շրջան, երբ հատկապես նոր սերնդի ներկայացուցիչների մոտ հետաքրքրությունը մարեց, ժանյակագործությունը հետին պլան մղվեց, կարծես թե, դադարեցին գնահատել դրա արժեքը: Բայց հիմա այն երկրորդ շունչ է ստանում նաև այն ուսումնասիրող երեխաների շնորհիվ»,ասում է նա:

Ընդգծում է՝ ժանյակը չունի էսքիզ:

«Դու ես իրեն թելադրում քո պայմանները, քո նկարը, պատկերացումները, անընդհատ գործում ես, բայց միևնույն ժամանակ չես կարող ուղղակի վերցնել հելունը ու սկսել գործել, որովհետև ժանյակն իր ձևով շատ է տարբերվում մյուս գործվածքներից:

Չես կարող նույն աշխատանքը երկրորդ անգամ ստեղծել: Չեմ սիրում կրկնել նույն զարդանախշերը, մոտիվները, բայց ասեմ՝ եթե փորձեմ էլ, չի ստացվի: Հիմա շատ են զարմանում, որ երեխաները գործում են:

Երբ նոր էի դասավանդում, շատ երիտասարդ էի ու այդ դաշտում անփորձ, իմ աշակերտների հետ ստեղծում էինք յուրօրինակ աշխատանքներ, որոնք մինչ այժմ պահվում են դպրոցում: Հիմա էլ շարունակում ենք նույն ոգով: Պահպանում ենք ավանդականը՝ փորձելով փոքրիկ նորամուծություններ անել:

Ամեն ինչ կառուցվում է հնի վրա, կարևոր է ամուր բազա ունենալը, չես կարող նոր բան հորինել, բացառվում է, որ գյուտ անես: Բայց երբ ունենաս ամուր հիմք, միայն այդ դեպքում կկարողանաս փոքրիկ նորամուծություններ անել: Ես կարողացել եմ հինն ու նորը միաձուլել և հետաքրքիր լուծումներ ստանալ»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Արմինեի առաջին անհատական ցուցահանդեսը կայացել է 2000 թվականին Դիլիջանի ժողարվեստի թանգարանում: «Այն բազմաժանր էր՝ գոբելեն, ասեղնագործություն, նկարներ: Դրանից հետո մասնակցել եմ միջքաղաքային ու հետո արդեն միջազգային ցուցահանդեսների: Ցուցահանդեսների ժամանակ ներկայացնում ենք նաև երեխաների աշխատանքները: Իմ աշակերտուհին՝ Սաթինեն, դեռևս 2010 թվականին մասնակցելով Դելֆյան խաղերին, ոսկե մեդալի արժանացավ, ընդ որում, այն ժամանակ ժանյակագործությունն առաջին պլանում չէր, դրա մասին քիչ էր խոսվում:

Հայկական ժանյակը ներկայացրել եմ 2018 թվականին Վաշինգտոնում կայացած ցուցահանդեսի ժամանակ, 2020 թվականին Հնդկաստանում ևս ներկայացրել ենք հայկական ժանյակագործության և ասեղնագործության ավանդույթները, հայ վարպետների աշխատանքները»,ասում է մեր զրուցակիցը:

Նշում է՝ տարբերակներ են գտնում աշխատանքների վաճառքի հետ կապված, ասում է՝ դա էլ է խթան հանդիսանում, որպեսզի մարդիկ շահագրգռված լինեն գործելու: «Կարող են տանը նստած տարբեր ծավալի աշխատանքներ կատարել ու, ինչպես ասում են, դրանով իրենց հացի գումարը վաստակել, ինչը շատ կարևոր է: Մարդը ստեղծում է գեղեցիկը, կարողանում է հաճույք պատճառել ինչ-որ մեկին իր այդ աշխատանքով և, բնականաբար, վաստակում գումար, որով նորից տարբեր նյութեր է գնում և շարունակում ստեղծագործել»,-եզրափակում է Արմինե Պողոսյանը: