«Ակունքներին վերադառնալը լավագույն լուծումն է». վերածնունդ տոնածիսական ավանդույթներին ու ժողովրդական արհեստներին

«Կէան» կրթամշակութային կենտրոնի մասին իմացա սոցիալական ցանցերից: Ականջահաճո երգեր, հետաքրքիր լուսանկարներ, տոների մասին հիշեցումներ, կազմակերպված տոնահանդեսների մասին տեսանյութեր, և սա ամենը չէ: 

Ավաղ, շատ տոներ արդեն վաղուց դուրս են մնացել մեր իրականությունից: Բայց մեր կողքին կան մարդիկ, որոնք փորձում են վերադառնալ ակունքներին, հիշեցնել այն կարևորի մասին, ինչը եղել է մեր կյանքում:

«Կէան» կրթամշակութային կենտրոնի համահիմնադիրը՝ Վանուհին, նշում է՝ ինչ իրեն հիշում է, երազում է մշակութային կենտրոն ստեղծելու մասին: «Սակայն 2013-2014 թվականներին իմ այս ցանկությունն ավելի հստակ ուրվագծեցի, հասկացա, թե ինչ կենտրոն կարելի է ստեղծել: Այդ ժամանակ դեռ միայնակ իմ մտքում ծրագրեր էի կազմում: 2015 թվականին արդեն իմ գործընկերուհու՝ Սրբուհու հետ նախաձեռնեցինք կրթամշակութային կենտրոնի հիմնադրումը: Սկսեցինք կյանքի կոչել մեր գաղափարը, մասնակցել փառատոնների՝ փորձելով ներկայացնել հայ էթնիկ մշակույթը: 

Մեր կենտրոնի մյուս համահիմնադիրը՝ Սրբուհին, կարպետագործության, տիկնիկագործության մասնագետ է, ժողովրդական վարպետ, այդ էր նաև պատճառը, որ սկզբում անդրադարձանք տիկնիկագործությանը: Բայց, իհարկե, իմ հիմնական նպատակները կապված էին տոնածիսական ավանդույթների, ազգային երգի ու պարի և ժողովրդական արհեստների վերածնման հետ»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Վանուհին:

Սա պատահական ընտրություն չէ: Վանուհին մանկությունից մեծացել է էթնիկ միջավայրում: «Հորական տատիկս, ում մամիկ էինք ասում, Ցեղասպանությունից հետո գաղթել էր Արևմտյան Հայաստանից: Մորս կողմը ալաշկերտցիներ էին: Ամբողջ կյանքում մեծացել եմ նրանց միջավայրում: Այն ժամանակ մի քիչ ծածուկ, հետո ավելի համարձակ ու բաց երգել են ազգային երգերը: Մերոնք բոլորը երգող ու պարող էին: Ազգագրագետները նրանց ասում են մշակույթի կրողներ: 

Ընդհանուր առմամբ՝ ամբողջ կյանքում մշակույթի մեջ եմ եղել: 2015 թվականին հիմնադրեցինք կենտրոնը, որի ստեղծման նպատակը ինքնաճանաչողություն, ինքնագիտակցում և ինքնահարգանք ձևավորելն է: Կարծում եմ՝ մեր խնդիրների խնդիրն այն է, որ մի դեպքում չափազանցված կարծիք ունենք մեր մասին, որ աշխարհի ամենալավ ազգն ենք, և մենք ենք փրկելու մարդկությունը, իհարկե, հոգու խորքում այդպիսի հույս ունեմ, բայց այդ նարցիսիզմը, որ ամենալավն ենք և աճելու տեղ այլևս չունենք, տանում է փակուղի:

: Նույնը նաև անձի դեպքում է, երբ անձը մտածում է, որ աճելու տեղ չունի, տուժում է ինքնակատարելագործումը: Մյուս դեպքում հակառակ պատկերն է. կա ցածր ինքնագնահատական, երբ անձն ինքն իրեն նսեմացնում է, համարում է վատը, այստեղ ևս առաջընթացի և ինքնակատարելագործման հույս չկա: Մեր ժողովրդի մեջ նման ծայրահեղական կարծիքներ շատ կան: Հատկապես սոցցանցերում կտեսնեք կարծիքներ, որ մենք շատ վատն ենք, և հակառակը՝ մարդկության փրկիչն ենք, մեզանից լավը չկա: Բայց առաջընթացի համար մարդը պետք է ունենա հստակ ինքնաճանաչողություն, ազգը պետք է ունենա հստակ նպատակներ, իմանա ինչ է ուզում, ձևավորի նպատակ, բայց դրա համար նախ պետք է իմանա, թե ով է ինքը: 

Իհարկե, ազգի համար բարդ բան է ինքնաճանաչողությունը, որովհետև նույնիսկ անձը չի կարողանում մինչև իր կյանքի վերջը ճանաչել իրեն»,նշում է մեր զրուցակիցը:

Նա ընդգծում է՝ հենց այդ ընթացքում պետք է որոշակիորեն հասկանային իրենց նպատակները, իսկ դրա համար պետք էր հասկանալ, թե ով ենք մենք: 

«Կարծում եմ՝ ակունքներին վերադառնալը լավագույն լուծումն էր, մեր տատիկպապիկներից փոխանցված բանավոր մշակույթին, ժողովրդի հորինած օրորոցայինին, խնոցու երգին անդրադառնալը, որը չի կատարում պրոֆեսիոնալը, այլ այն գալիս է շատ խորքերից: Այսինքն՝ պետք էր մոտենալ այդ ակունքներին, որտեղ կարող է լինեն նաև օտար ազդեցություններ՝ քրդական, թուրքական և այլն, ինչպես աղբյուրի ջրի մեջ կարող են ավազի հատիկներ լինել, բայց, միևնույն է, սարերի աղբյուրի ջուրն ամենամաքուրն է»,-ընդգծում է Վանուհին:

Մշակութային կենտրոնը մինչ օրս բազմաթիվ տոնածիսական միջոցառումներ, տոնահանդեսներ, սեմինարներ է կազմակերպել Երևանի դպրոցներում և նախադպրոցական հաստատություններում, ՀՀ տարբեր մարզերում, Արցախում: Նրանք առիթ են ունենում նաև զբոսաշրջիկներին ներկայացնելու հայկական ազգային մշակույթը: Գաղտնիք չէ՝ մի կողմից խոսվում է, որ կարիք կա պահպանելու և փոխանցելու մեր մշակութային արժեքները եկող սերունդներին, մյուս կողմից՝ դրանցով նաև հետաքրքիր ու գրավիչ դարձնելու մեր երկիրը զբոսաշրջիկների համար: Վանուհին նշում է՝ երբ սկսում էին միջոցառումների կազմակերպումը, ուներ վախեր՝ իսկ եթե…: 

«Երբ ասում ենք ազգային մշակույթ, նկատի ունենք պրոֆեսիոնալ մշակույթը, բայց ես հասկանում էի ավելի շատ ժողովրդականը, էթնիկը, չմշակվածը: Մշակույթը բնությունից է ծնված, մարդիկ խոտ են քաղել, խնոցի հարել ու գութանով վարել և միաժամանակ երգ են հորինել:

Մենք ամեն ինչ սիրով ենք անում, ինչը նպաստում է, որ միջոցառման մասնակիցները ոգևորվեն, սա հարցի մի կողմն է: Մեր թիմին միշտ ասում եմ՝ ապրենք, որ կարողացանք ամեն ինչ լավ կազմակերպել, բայց կեցցե մեր ժողովուրդը, որ այսքան սիրուն մշակույթ ունի: Մարդկանց հիացմունքի 50 տոկոսն ուղղված է այդ մշակույթի գեղեցկությանը: Հինգ տարվա ընթացքում հազարավոր մարդկանց հետ ենք աշխատել ու շփվել, գերակշիռ մասը ոգևորվում է մեր միջոցառումներից: Հազվադեպ մարդիկ են լինում, որոնք որևէ կերպ չեն արձագանքում դրանց:

Հիմնականում այդ խմբում այն երեխաներն են, որոնք, այսպես ասենք, էլիտար դպրոցներից են, այլ մտածողություն ունեն ու արդեն այդ մշակույթից կտրված են: Բայց մեծ մասը հետաքրքրվում, հարցախեղդ է անում: 

Իրականում ազգայինը մարդկանց շատ հետաքրքիր է, այն գնում է դեպի ակունքները, ամենախորքերից հանվածն է: Այս ամենը հետաքրքիր է նաև զբոսաշրջիկներին: Ի վերջո, ամեն մշակույթի ինքնատիպությունն է հետաքրքիր:

Ինքս եթե գնամ Հնդկաստան, ինձ չի հետաքրքրի բարձրակարգ ռեստորանում ճաշելը: Ինձ կհետաքրքրի հնդկական գյուղը, տեսնել, թե ինչպես է ապրում սովորական հնդիկը, ինչպիսին է նրա կենցաղը, մշակույթը, տեսնել նրանց կենցաղային ծեսերը և այլն: Մեր ժողովուրդն էլ ունի կենցաղային այդպիսի ծեսեր, օրինակ՝ ինչպես են խմոր անելուց այն խաչակնքել, ինչ են երգել հաց թխելուց և այլն: Զբոսաշրջիկներին սա շատ է հետաքրքրում»,-ասում է կրթամշակութային կենտրոնի համահիմնադիրը: Հավելում է՝ նախորդ տարի շվեյցարացի զբոսաշրջիկներին ապշեցրել էին Համբարձման տոնի ծիսակատարությունները:

«Իրենց մոտ շատ է վնասվել բանավոր փոխանցվող մշակույթը, և քիչ են շատ խորքերից եկածները: Բազմաթիվ փառատոնների եմ մասնակցել, գիտեմ, որ իրենցը բավականին մշակված է: Հազվադեպ ժողովուրդներ են, որ մոտ են ակունքներին: Զբոսաշրջիկներն ապշում են, որ մոտ 2000 տարվա պատմություն ունեցող Համբարձման տոնն այսօր կենդանի է և որ երեխաներն, օրինակ՝ կարող են «Ջան գյուլում» խաղալ»,-նշում է Վանուհին:

Հաճախ է խոսվում, որ հիմա մեր հասարակություն են ներմուծվում օտար, ավելի հաճախ մեզ համար անընդունելի սովորույթներ, ուստի շատ կարևոր է չմոռանալ ու չանտեսել ազգայինը: Վանուհին ընդգծում է՝ ժամանակի փոփոխություններն անխուսափելի են: «Ժամանակը պահանջում և բերում է փոփոխություններ ու ազդեցություններ: Դրանցից պետք չէ վախենալ: Ինչ որ դինամիկ չէ, ճահճանում է ու վնասվում: Ծեսն իրականացնողը մարդն է, հասարակությունն անընդհատ փոփոխվում է: 

Կարևորն առանցքում բովանդակությունը պահելն է, իսկ բովանդակությունը բնության փառաբանությունն է ու պաշտամունքը, ինչպես է «Ջան գյուլումի» դեպքում»,-եզրափակում «Կէան» կրթամշակութային կենտրոնի համահիմնադիրը:

 

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ