Կլինի՞ արդյոք 2019-ը «տաք» տարի

ANALYSIS 27 December, 2018 17:45

Տարեվերջը միշտ բնորոշվում է ամփոփումներով և գալիք տարվա նոր մարտահրավերների գնահատմամբ: Ուստի միշտ որոշակի վերլուծություն և որոշակի կանխատեսումների շեշտադրումներ կատարվում են՝ հաշվի առնելով բոլոր հավանական ռիսկերը: Մի քանի պրիզմաներով ուսումնասիրենք աշխարհում հնարավոր պատերազմական զոնաները:

Աշխարհն ավելի վտանգավո՞ր է քան մեկ տարի առաջ էր, հազիվ թե թեպետ Չինաստանի ու ԱՄՆ-ի հարաբերությունների վատացումը ապագայի համար ոչ մի լավ բան չի խոստանում: Պատերազմի հնարավոր օջախները կարող են ժամանակի հետ փոխվել, սակայն կոնֆլիկտի հիմքը` ԱՄՆ-ի ռազմական հեգեմոնիայի և միջազգային աշխարհակարգի անկումը, նշանակում է, որ առաջիկայում առավել վտանգավոր կլինի, քան առաջ էր:

Հարավ-Չինական ծովը հայտնվել է ԱՄՆ-ի ու Չինաստանի միջև թափ հավաքող առևտրական պատերազմի կենտրոնում: Առայժմ կոնֆլիկտը կտրուկ հայտարարությունների ու մաքսատուրքերի փոխանակման, առևտրական սահմանափակումների մակարդակում է: Վերջերս ԱՄՆ-ը ու Կանադան սրեցին կոնֆլիկտը` ձերբակալելով չինական Huawei տեխնոլոգիական ընկերության տնօրենին, Չինաստանը պատասխանեց Կանադայի ու ԱՄՆ-ի քաղաքացիների դեմ հակաքայլերով: Առայժմ ԱՄՆ-ը ու Պեկինը հստակ կապ չեն սահմանել առևտրական պատերազմի ու Հարավ-չինական ծովում վեճերի միջև: Սակայն երկու երկրների հարաբերությունները շարունակում են վատանալ, մեկնումեկը կարող է դուրս գալ խոսքով սպառնալիքների, մաքսատուրքերի ու իրավական փաստաթղթերի մակարդակից: Եթե Չինաստանն ու ԱՄՆ-ը եզրակացնեն, որ իրենց առևտրական հարաբերությունները լուրջ ռիսկի են ենթարկվում կամ կոնֆլիկտն անխուսափելի է, մեկնումեկը կորոշի «ձեռնոցները հանել» Հարավ-Չինական ծովում:

Աշխարհն Ուկրաինային հիշեց, երբ Կերչի նեղուցի միջադեպը վերաճեց ուկրաինական երկու ռազմանավերի վրա գրոհի ու կալանման: Անկախ, թե ով էր սադրել միջադեպը` Ռուսաստա՞նը, թե՞ Ուկրաինան, ուկրաինական նավերի կալանումը սրեց լարումը ճգնաժամի մեջ, որ վերջին 2 տարում թուլացել էր: Ռազմական դրություն մտցնելու` Ուկրաինայի կառավարության հայտարարությունը վկայում է հուզումների հավանականություն Ուկրաինայում: ՌԴ-ն այնքան էլ շահագրգռված չէ ստատուս քվոն խախտել Ուկրաինայի ընտրությունների նախօրեին, իսկ Ուկրաինայի կառավարությունը հնարավորություն չունի իրավիճակ փոխել: Առաջիկա ընտրությունները, թերևս, չեն փոխի ուժերի ելակետային համամասնությունը, սակայն կարող են ներմուծել անորոշության տարր: Հաշվի առնելով ՌԴ-ի ու ԱՄՆ-ի շարունակվող տարաձայնությունները, նույնիսկ ոչ էական փոփոխությունը սպառնալիք է վերջին մի քանի տարիների երերուն հավասարակշռությանը, որից Արևելյան Եվրոպան կարող է ընկղմվել քաոսի մեջ:

Մերձավոր Արևելքում շարունակվող քաղաքական ու ռազմական ճգնաժամը արդեն սովորական է դարձել: Տնտեսական ճնշումն Իրանի վրա աճում է, ԱՄՆ-ը առավել ագրեսիվ միջոցների է դիմում առևտուրը սահմանափակելու համար: Սաուդյան Արաբիայի պատերազմը Եմենի հետ տեսանելի ապագայում հազիվ ավարտվի, թեպետ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմը կարծես ավարտվում է, և ԱՄՆ-ը, և ՌԴ-ն շարունակում են օգնել իրենց գործընկերներին, բայց այս կոնֆլիկտը ամեն պահ կարող է նոր ուժով բռնկվել: Քաղաքական անկարգություններն Իրանում կարող են ապակայունացնել ամբողջ տարածաշրջանը` Իրանի իշխանություններին մղելով ագրեսիվ քայլերի կամ ԻԻՀ-ն մատչելի թիրախ դարձնելով թշնամիների առաջ: Լարվածությունը քրդերի, թուրքերի, սիրիացիների ու իրաքցիների միջև ցանկացած պահի կարող է վերածվել բաց կոնֆլիկտի: Սաուդյան Արաբիայի անկանխատեսելի արքայազնը մշտապես ցույց է տալիս ռիսկերի հակվածություն, թեպետ ավելի ու ավելի բարձր են դառնում շշուկները, որ թագավորությունն այնքան էլ կայուն պետություն չէ: Հաշվի առնելով այս տարածաշրջանի ռազմավարական նշանակությունը, ցանկացած անկայունություն կարող է վերածվել ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի ու նույնիսկ Չինաստանի կոնֆլիկտի:

Վերջին մեկ տարում լարվածությունը Կորեական թերակղզում էականորեն նվազել է: Կիմ Չեն Ինը ի ցույց դրեց նոր դիրքորոշում միջուկային ու հրթիռային փորձարկումների հարցում, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը փոխեց տոնը Հս. Կորեայի առնչությամբ: Հիմա խաղաղության հավանականությունը շատ ավելի մեծ է քան երբևէ` սկսած 1990-ականներից: Սակայն բազում վտանգներ մնում են: ԱՄՆ նախագահը խաղասեղանին է դրել իր հեղինակությունը` հայտարարելով Հս. Կորեայի հետ համաձայնության մասին, բայց ամենակարևոր կետերում Հս. Կորեան չի նահանջել ու նույնիսկ արագությունը չի նվազեցրել` շարունակում է իր միջուկային զենքն ու բալիստիկ հրթիռները ստեղծել:

Աշխարհն առավել անվտանգ կդառնա, եթե գերտերությունները դադարեցնեն կատարելագործել իրենց զենքերն ու վաճառել, բայց ոչ մի երկիր չի փակի իր շահույթի աղբյուրը` իմանալով հանդերձ, որ մահ է վաճառում: Ու` տասնյակ պետություններ հարկադրված են իրենց բյուջեների բոլոր ծախսերը կրճատել ու ռազմականն ավելացնել` անվտանգության ապահովման համար: Իրականում ոչ մի պետության ղեկավար չի կարող հանձն առնել պատասխանատվությունը ու միակողմանի զինաթափվել` կոչ անելով մյուս պետություններին հետևել իր օրինակին: Ուստի երրորդ համաշխարհային պատերազմը երբևէ սկսվելու է ինչ-որ երկրում ու հաղթողները նոր աշխարհակարգ են սահմանելու պարտվածների համար: Եթե հաղթողներ լինեն` երրորդ համաշխարհայինը միջուկային զինանոցը կդատարկի: