Ե՞րբ են եղել պատմական առաջին հիշատակումները դհոլի մասին. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Դարեր շարունակ հարվածային գործիքների բազմաթիվ տեսակներ են օգտագործվել Հայաստանի տարածքում: Հայոց պատմության ընթացքում ծեսերի և ծիսական արարողությունների ժամանակ օգտագործվել են ծնծղաներ, թմբուկներ, դհոլներ և այլ հարվածային գործիքներ:

Հայկական հարվածային գործիքների ամենավաղ հիշատակումներ պարունակող պատմական փաստաթղթերը վերաբերում են մինչև մեր թվարկությունից առաջ 3000–2000 թվականներին: Ըստ հին ձեռագրերի, հարվածային գործիքներ են օգտագործվել դեռ Անահիտ աստվածուհու երկրպագության ժամանակ: Այդ գործիքներից, օրինակ՝ մ.թ.ա. մոտ 800 թվականով ժամանակագրված ծնծղաներ են հայտնաբերվել Կարմիր բլուրի պեղումների ժամանակ: Իհարկե, այդ ժամանակներով թվագրված դհոլները մեզ չեն հասել, բայց դրանք ևս օգտագործվել են ծեսերի ժամանակ:

Հայաստանում ներկայումս տարածված բազմաթիվ հարվածային գործիքներից ամենաօգտագործվողը և հանրաճանաչը դհոլն է: Դհոլը հայկական հարվածային ազգային երաժշտական գործիք է։ Այն պատկանում է երկկողմանի թմբուկների դասին։ Այս գործիքը տարածված է նաև տարբեր ազգերի մոտ և օգտագործվում է երաժշտական համույթներում։ Դհոլը բաղկացած է գլանաձև սնամեջ մարմնից կամ շրջանակից, որի վրա ձգված է կաշվե կամ պլաստիկե մեմբրան։ Մեմբրանի ձգվածության աստիճանով կարգավորվում է ձայնի բարձրությունը։ Դհոլի մարմինը պատրաստվում է փայտից, մետաղից (պողպատ, լատուն և այլն), ակրիլային պլաստիկից, իսկ գլանաձև մարմնի երկու կողմերից ձգվում է այծի կամ հորթի մշակված կաշի։

Հնում դհոլի մարմինը սովորաբար պատրաստվել է ընկուզենու փայտից, բայց քանի որ ընկուզենու փայտանյութը դժվար է մշակել, և հաճախ է պատահում, որ պատրաստելից այն կոտրվում է, օգտագործվել են նաև այլ փայտանյութեր, իսկ ներկայումս առավել կիրառական է պլաստմասը: Այնուամենայնիվ, լավագույն դհոլ նվագողները հիմա էլ նախընտրում են ընկուզենուց պատրաստված դհոլներ, չնայած նման գործիքի ծանր քաշին: Բանն այն է, որ նման դհոլների տեմբրը շատ հարուստ է: Դհոլ նվագելու համար պահանջվում է երկու փայտե ձողիկ, որոնցից հաստը կոչվում է կոպալ, իսկ բարակը՝ ճիպոտ: Կոպալ անունը բնորոշ է Ղարաբաղին, որոշ վայրերում ընդունված է եղել չոմբախ, որոշ վայրերում էլ՝ թոխմախ անվանումը:

Գոյություն ունի երկու տիպի ճիպոտ, և դրանք տարբերվում են ըստ իրենց բնույթի և տարածվածության վայրի: Դրանցից մի տեսակը սովորական 30-ից 40 սանտիմետր երկարությամբ ծառի ճկուն ճյուղ է, իսկ մյուս տեսակը ծայրին ունենում է քաթանե ծայրակալ: Դրանք պատրաստված են բամբուկից կամ եղեգից։ Ձայնը հնչեցվում է երկու փայտե ձողիկներով կամ մատների ծայրով և ձեռքերի ափերով հարվածելով ձգված կաշվին։ Դհոլը նվագակցում է գրեթե բոլոր երաժշտական գործիքներին։ Հիմնականում դհոլի հետ նվագում են զուռնա, դուդուկ և այլ փողային գործիքներ։

Դհոլի մեծ վարպետներից են հայ երաժիշտներ Զիգֆրիդ Զիվա Գաբոյանը, Ռոբերտ Դարունցը, Ջո Զաքարյանը։ Դհոլը ներկայումս էլ ինչպես հայերի, այնպես էլ տարբեր ժողովուրդների շրջանում օգտագործում է երաժշտական համույթներում, տարբեր ծիսակատարությունների և հարսանյաց հանդեսների ժամանակ։

ԿԱՄՈ ԽԱՉԻԿՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում