Մինաս Ավետիսյան. Մեկ արվեստագետ՝ աշխարհի ողջ ձանձրույթի դեմ

Սեղմեք ԱՅՍՏԵՂ, լրացրեք օնլայն հայտը և մոռացեք հոսանքի վարձի մասին

Այսօր Մինասը կդառնար 97 տարեկան, բայց հայ նկարիչը մահացավ 46-ում։

Պատկերացրեք՝ գիշեր է, խոհանոցում մշուշոտ լույս է շողում, դրսում լռություն է, և երկու ընկեր հիշում են երրորդին՝ նրան, ով փառքի չէր ձգտում, բայց անմոռաց հետք թողեց։ Մենք ձեզ կպատմենք այդպիսի մարդու՝ Մինաս Ավետիսյանի մասին։ Առանց բարդ տերմինների, առանց ակադեմիական պաթոսի, պարզապես անկեղծորեն և մարդկայնորեն։

Կան որոշ արվեստագետներ, որոնց մասին չես կարող ասել «հանճար», քանի որ դա չափազանց պաշտոնական է հնչում։ Բայց «մերոնցից մեկը» ասելը նույնպես բավարար չէ։ Մինասը նրանցից մեկն է։

Նա ծնվել է Ջաջուրում՝ սովորական գյուղում՝ դժվար ապրուստով, բայց օդում սառչող ծաղիկներով։ Նա այս գույները տեսնում էր մանկուց, ուստի հետագայում չէր կարող «մռայլ» նկարել, նույնիսկ եթե նորաձևությունը, քաղաքականությունը կամ ինստիտուտը դա էին պահանջում։

Նրա մայրը կույր էր, և, ինչպես հիշում էին նրա մտերիմները, նրանից նա ժառանգել էր աշխարհը զգալու ունակությունը ոչ թե աչքերով, այլ ավելի խորը ինչ-որ բանով։

Մինասը գնաց սովորելու Լենինգրադ, ինչպես այդ դարաշրջանի բոլոր տաղանդավոր տղաները։ Շատերն այնտեղից չվերադարձան, քանի որ գտան մայրաքաղաքներում հենարան ձեռք բերելու միջոց։ Մինասը վերադարձավ, քանի որ գյուղը նրա համար ոչ միայն վայր էր, այլև թեմա։

Նա նկարեց այն, ինչ տեսնում էր՝ խորը կնճիռներով ծերունիներ, ճռռացող գոմեր, պարզ գլխաշորերով կանայք։ Այս ամենը՝ բաց, երբեմն նույնիսկ աչքի ընկնող գույներով։ Նրա վրձինը երբեք գեղեցկություն չէր փնտրում, այն ճշմարտություն էր փնտրում։

Մինասը երբեք հանգիստ չէր։ Իր անզիջողականության համար նրան հեռացրին դպրոցից, նրա ցուցահանդեսները փակվեցին, իսկ ֆիլմերը ցուցադրելու թույլտվություն չտրվեց։

Երբ նրա արվեստանոցը այրվեց 1972 թվականին, հարյուրավոր աշխատանքներ ոչնչացան։ Ոմանք ասում են, որ դա պատահականություն էր, մյուսները վստահ են, որ դա մահափորձ էր։ Երեք տարի անց նրան մեքենա էր հարվածել։ Փաստաթղթերի համաձայն՝ դա նույնպես դժբախտ պատահար է, սակայն նրա մահվան մանրամասները վկայում են պայմանագրային սպանության մասին։ Նրա անվան շուրջ միշտ չափազանց շատ տարօրինակություններ են եղել, և նա իր ժամանակի համար չափազանց պայծառ ու համարձակ էր։

Բայց կա մի բան, որը որևէ տարբերակի կարիք չունի։ Նրա որմնանկարները Գյումրում՝ հին մշակութային կենտրոնի պատին։ Նրա տուն-թանգարանը Ջաջուրում, որտեղ ներկի հոտ է գալիս, իսկ հատակները ճռռում են, կարծես տերը՝ ինքը, պատրաստվում է լքել իր արհեստանոցը։

Մինասը երբեք չի փորձել աստղ լինել, ուստի նրա անունը մինչ օրս հնչում է յուրահատուկ և պարզ, ինչպես իրական մարդ, որը գրել է իրական կյանքը։

Արտասահմանում Մինասին անվանում են հայ Մատիս, բայց հայրենիքում, իր աշխատանքներում վառ գույների հանդեպ սիրո պատճառով, Մինասին հաճախ համեմատում էին Սարյանի հետ։ Վերջինս, ի դեպ,  ջերմորեն էր խոսել նրա մասին. «Ես հիսուն տարով մեծ եմ քեզանից. ցավալի է, որ քիչ ժամանակ է մնացել։ Որտե՞ղ էիր։ Պետք է մի փոքր ավելի շուտ գայիր։ Մի մոռացիր, արվեստը սիրում է պայքարը։ Հիմա ես մենակ չեմ։ Դու էլ մենակ չես։ Այնպես որ, շարունակիր համարձակվել։ Ես հավատում եմ քո լավ ձեռքերին»։

Նա Հայաստանը լքեց իր իրական գույներով՝ առանց փայլի, առանց հորինված լեգենդների։ Նրա կտավները ծանր դեմքեր են, կանանց խորհրդանշական դիմանկարներ, մութ գյուղական գիշերներ և փայլուն ամառային դաշտ, որտեղ նույնիսկ պարզ հավը արժանապատիվ տեսք ունի։

Նա սիրում էր արագ նկարել, մեծ կտավների վրա։ Նա սիրում էր որմնանկարները, քանի որ «պատերը ավելի երկար են դիմանում, քան նկարները»։ Նրա աշխատանքները վրձնահարվածի նրբության մասին չեն, այլ պահի ուժի։ Նրա գույները դասագրքից չէին ընտրվել․ դրանք ծնվել են հողից։

Մինասը ցուցահանդեսների հերոս չէր, նա չէր ձգտում հաջողության, բայց նրա նկարները դեռևս մնում են մոտ նրանց համար, ովքեր փնտրում են իրական Հայաստանը՝ ոչ թե թանգարաններում, այլ գույներով, որոնք ո՛չ ժամանակը, ո՛չ էլ կրակը չկարողացան ջնջել։ 

Հետևեք մեզ՝ այստեղ