«Աննորմալ վիճակ. ոչ միայն վերահսկելու ցանկություն, այլև դրա կարողությունները չունեն». «Փաստ»

ИНТЕРВЬЮ 17 Май, 2022 10:03

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Այս տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստանի տնտեսական ակտիվությունը 9,6 տոկոսով աճել է, բայց այդ ցուցանիշը ՀՀ-ին շատ չնչին օգուտ է տալիս: Այս կարծիքին է Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանը: Նա բնական է համարում նշվաճ աճը՝ հաշվի առնելով հատկապես ՌԴ-ից ներհոսքը: Այսուհանդերձ, ըստ մասնագետի, ՀՀ կառավարությունը ոչինչ չի անում ստեղծվածից գոնե օգուտներ քաղելու համար:

«Իրականում կառավարությունը ոչինչ չի արել: Անկախ կառավարության կամքից է այս աճը: Որևէ առաջարկ չի անում պոտենցիալ ներդրողներին, Հայաստան եկած մարդկանց ոչ մի ձևով չի կարողանում շահագրգռել, որ հենց այստեղ ծավալեն իրենց գործունեությունը: ՀՀ կառավարությունը գիշեր-ցերեկ պետք է աշխատի, որ ռուսական արտադրողներն արտադրություններ հիմնեն Հայաստանում և այստեղից կարողանան իրենց արտահանումներն իրականացնել: Այս ուղղությամբ ևս ոչ մի քայլ չի իրականացվել»,-ասաց նա:

Ն. Սարգսյանի կարծիքով, ամեն դեպքում, մինչև ռուս-ուկրաինական պատերազմով պայմանավորված անորոշությունը չվերանա, տնտեսության մեջ չի կարող որոշակիություն մտնել: Անդրադառնալով հայաստանյան արտարժույթի շուկայում առկա կտրուկ տատանումներին՝ նա ընդգծեց, որ իրավիճակը դուրս է տնտեսագիտական ցանկացած կանոնից. «Արհեստականորեն աննորմալ վիճակ է ստեղծվել, ինչն անընդհատ բիզնեսին հարված է հասցնում: Այս տեսանկյունից մենք կարող ենք ներմուծման և արտահանման ինչ-որ մի խմբաքանակի դեպքում օգուտներ ստանալ, հաջորդ խմբաքանակի դեպքում՝ շատ լուրջ վնասներ կրել: Դոլարը բարձրացավ մոտ 530-ի, հետո շատ կտրուկ նվազեց՝ հասնելով 450-ի, հետո նորից բարձրացավ 490-ի, հիմա շուրջ 460 է: Շատ տնտեսագետներ դոլարի արժեզրկումը կապում էին ԱՄՆ-ում առկա գնաճի հետ, բայց երբ նայում ենք մեր վիճակագրական ցուցանիշները, 30 տարվա ընթացքում հայկական դրամը երբեք զգայուն չի եղել ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ: Միշտ դրամի արժևորումը կամ արժեզրկումը կախված է եղել ռուբլու հետ»:

Նրա խոսքով, դրամի արժևորման օբյեկտիվ պատճառներ ևս կան. «ՌԴ-ն մեզանից գազի դիմաց վճարումը ռուբլով պահանջեց, նաև ԿԲ-ն որոշ քայլեր ձեռնարկեց ՀՀ-ից դոլարի կանխիկացումների սահմանափակումների մասով: Բացի այդ, Չինաստանը մեր տնտեսվարողների հետ սկսեց գնանշում և վճարման պահանջ ներկայացնել յուանով, ինչն իր հերթին ևս նվազեցրեց դոլարի պահանջարկը: Այս ֆոնին, բնականաբար, դոլարը պետք է նվազեր, բայց նույն ֆոնին դոլարի կրկին արժևորումը՝ 450-ից նորից 490-ի հասնելը, արդեն աննորմալություն էր. պահանջարկը նույն մակարդակի էր, ու անհասկանալի էր, թե ինչու արժևորվեց: Կարծիքներ կան, որ դոլարն արժեզրկեցին որոշ չափով պետական պարտքը փակելու համար, կամ ինչոր մեկի շահերի սպասարկման համար դրամն արժևորեցին, որ գործարքներ իրականացնեն, նորից արժեզրկեն: Փոքր ժամանակահատվածում խելամիտ էր այս տարբերակը, բայց արժեզրկումը դուրս եկավ նաև այդ տրամաբանությունից: Հետագա արժևորումը որևէ ձևով տրամաբանված չէր, դրա համար արտարժույթի շուկայի նկատմամբ ամբողջ կանխատեսելիությունն ու վստահությունը կորավ: Եվ այս անվստահությունն արդեն տնտեսվարողների շրջանում շոկեր է առաջացնում, որովհետև նրանք չեն կարողանում գնանշումներ իրականացնել, չեն կարողանում որոշակիության գալ իրենց արտասահմանյան գործընկերների հետ: Եթե դոլարի այս արժեզրկումը պահպանվի, արտահանման ոլորտում մենք ծավալների նվազում, ինչպես նաև շահույթների նվազում կունենանք»:

Ն. Սարգսյանը միևնույն ժամանակ նշեց, որ այս իրավիճակը ներմուծումների տեսանկյունից կարող է դրական էֆեկտ ունենալ. «Կարող են գնանկումներ նկատվել, թեպետ նախորդ տարիների փորձն արդեն ցույց է տվել, որ երբ ինչ-որ շոկերից կախված գնաճ է տեղի ունենում, հետո նախորդ գներին վերադառնալը շատ դժվար է»:

Այս համատեքստում դիտարկելով մեզ մոտ առկա շարունակական գնաճը, անգամ մեկ օրվա կտրուկ գնաճային դրսևորումները՝ մեր զրուցակիցը շեշտեց իրավիճակի սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ պատճառների մասին. «Բիզնեսը սովորաբար իր կորցրած կամ բաց թողնված օգուտները փորձում է ինչ-որ կերպ վերականգնել: Բիզնեսն ունի պլանային ցուցանիշներ: Եթե հնարավոր է վաճառքի միջոցով կամ սովորական պայմաններում տարվա կտրվածքով ապահովել X քանակի կամ դրամի շահույթ, ապա անորոշությունների պայմաններում դրանք չապահովելու դեպքում առաջնորդվում են հետևյալ սկզբունքով. ամսվա ակտիվ գնումների, օրինակ՝ աշխատավարձերի, թոշակների ստացման ժամանակահատվածում կարող են գները շատ արագ տատանվել: Մեկ օրվա մեջ գները կարող են բարձրանալ, մարդը թանկ գնով ապրանքը ձեռք բերի, հետո նորից գնանկում նկատվի: Սովորաբար, երբ մարդը մտնում է խանութ ու տեսնում, որ X ապրանքն արժե 1000 դրամ, իսկ հաջոդ օրը տեսնում է՝ 1100 է, իր մոտ արդեն խուճապ է առաջանում, և փորձում է ավելի արագ ձեռք բերել: Այսինքն, գնաճի այդ ֆոնն ավելի է արագացնում ձեռքբերումների քանակը, ինչը լրացուցիչ գնաճ է առաջացնում: Այսպիսի իրավիճակներում նաև ի հայտ են գալիս սպեկուլյանտներ, որոնք փորձում են օգուտներ քաղել: Բացի այդ, տարեսկզբին թանկացան ջուրը, հոսանքը, գազը: Այս հանգամանքն ազդեցություն էր ունենալու ոչ միայն բնակչության սպառման տեսանկյունից, այլև անուղղակի կերպով ազդելու էր գնաճի վրա: Օրինակ՝ արտադրողը ավելի թանկ էր ծառայությունները ձեռք բերելու, հետևաբար, այդ արժեքը ներառելու էր վաճառվող ապրանքի կամ ծառայության գնի մեջ»:

Ն. Սարգսյանի խոսքով, եթե գնաճը հնարավոր է բացատրել օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով, ապա գնանկումների բացակայությունը մեզ մոտ աննորմալ իրավիճակի մասին են վկայում. «Այն, որ գնանկում չի լինում, աննորմալություն է: Իրականում թեթև փոփոխություններն անգամ արագ գնաճի են հանգեցնում: Եթե մարդիկ ադապտացվում են գներին, վերավաճառողները կամ արտադրող վաճառողները շահագրգռված չեն գների նվազեցում իրականացնել: Խնդիրն այն է, որ մենք շուկայի արդյունավետ վերահսկողություն չունենք: Կառավարության մասին էլ խոսք չկա՝ ոչ միայն վերահսկելու ցանկություն չունեն, այլև դրա կարողությունները չունեն»: