«Անհեռատես և չկշռադատված քաղաքականությամբ կառավարող ուժն ավելի է արագացնում տնտեսության անկումը». «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Օրերս վիճակագրական կոմիտեն հրապարկեց փետրվարի 25-ի դրությամբ առկա մակրոտնտեսական ցուցանիշները, որտեղ գրեթե բոլոր ոլորտներում անկում է արձանագրվել: Ավելի վաղ, սակայն, կառավարության նիստի ընթացքում նույն ամսվա առաջին 15 օրերի վերաբերյալ դրական տվյալներ էին հրապարակվել, իսկ Նիկոլ Փաշինյանն անգամ հայտարարել էր, թե տնտեսությունը վերականգնման փուլ է մտնում: «Աուդիտորների պալատի» նախագահ Նաիրի Սարգսյանի դիտարկմամբ, վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած մակրոտնտեսական ցուցանիշները կանխատեսելի էին: «Նույնիսկ լավ ցուցանիշներ են նկարել, որովհետև, ըստ իս, բոլոր ոլորտներում անկումն ավելի մեծ է: Մենք դեռ 2020 թ.-ին էինք կանխատեսել, որ 2021 թ. տնտեսական տարին էլ ավելի բացասական է լինելու:

Եթե մեր երկիրը չունի տնտեսական պոտենցիալ, և եթե ամեն օր այդ պոտենցիալը հետևողականորեն թուլացնում ենք, ապա մակրոտնտեսական ցուցանիշների բարելավման սպասելիք չենք կարող ունենալ: Այն, որ, օրինակ` առևտուրը պետք է նվազեր, դա ակնհայտ էր: Երբ դրամն արժեզրկվեց, բնականաբար, մեզ մոտ ամեն ինչ թանկացավ, որին զուգահեռ` բնակչության եկամուտները նվազեցին»,-ասաց նա՝ ընդգծելով հատկապես մասնավոր ոլորտում միջին աշխատավարձի անկման մասին: «Մասնավոր ոլորտում շատ-շատ են կրճատումները: Մի կողմից` կա գործազրկության մակարդակի աճ, մյուս կողմից՝ մյուս աշխատակիցների աշխատավարձի մինչև 50 տոկոս նվազում: Եվ, փաստորեն, բացի գնաճից, կա նաև տնօրինվող եկամտի նվազում: Եվ բնական է, որ այդ բնակչի մոտ սպառումը պետք է նվազի: Սա իր հերթին առևտրաշրջանառության նվազմանն է տանելու, ինչը շղթայական ռեակցիայով ազդելու է նաև ծառայության պահանջարկի ձևավորման վրա»,-նկատեց մեր զրուցակիցը:

Նաիրի Սարգսյանի խոսքով, այս կառավարությունը սխալը սխալի հետևից է անում. «Այդ սխալներն այնքան արագ են տեղի ունենում, որ չենք հասցնում արձագանքել: Հենց մի սխալի արձագանքում ենք, անմիջապես մյուսն ենք տեսնում: Իրականում մասնագետները չեն հասցնում այս կառավարությանը ասել, որ շարունակում եք քանդել տնտեսությունը: Տնտեսությունն արդեն անդունդի եզրին է, որը պետք է գլորվի, բայց անկման ժամանակ արգելակող է պետք: Այս իրավիճակում արգելակման փոխարեն անհեռատես և չկշռադատված քաղաքականությամբ կառավարող ուժն ավելի է արագացնում այդ անկումը»: Ինչ վերաբերում է Փաշինյանի հայտարարություններին, ըստ որոնց՝ արտահանման և ներմուծման ծավալները, ինչպես նաև դրամաշրջանառությունն ավելացել են՝ Ն. Սարգսյանը մի ժողովրդական խոսք հիշեց. ««Արջը յոթ երգ գիտի, յոթն էլ մեղրի մասին»:

Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո այդ յոթ երգից բացի այլ երգ լսե՞լ եք: Նա չի հասկանում, չի ընկալում ու ցանկություն էլ չունի երբևէ հասկանալ ու ընկալել, դրա համար շարունակելու է նույնն ասել: Բազմիցս ենք նշել, որ այս մարդու մոտ տնտեսության վերաբերյալ պատկերացումները սկսում ու ավարտվում են բացառապես ՀԴՄ կտրոնների մասին պատկերացումներով: Բացի այդ, երբ ցուցանիշներ են բերվում 10-15 օրերի կտրվածքով, այստեղ մի շատ կարևոր հանգամանք կա: Մեկ ամսվա ընթացքում կա տնտեսական ակտիվության աշխուժացման և նվազման ժամանակահատված: Ամսվա սկզբին բնակչությունը կենսաթոշակ ու աշխատավարձ է ստանում, ինչով էլ պայմանավորված՝ այդ շրջանն ամենաակտիվն է: Եթե նույնիսկ վերցնում է ակտիվ շրջանն ու փորձում այդ շրջանում գրանցված արդյունքները որպես դրական հեքիաթ ներկայացնել, համոզված եմ՝ այդտեղ նույնպես ստում է: Եվ, ընդհանրապես, չկա մի ոլորտ, որի առումով նա չստի: Ընդհանուր առմամբ, պետք չէ լուրջ վերաբերվել կամ ուշադրություն դարձնել այդ մարդու որևէ ասածի, որովհետև նա կա՛մ ստում է, կա՛մ այդ արտահայտությունները տգիտության դրսևորում են»:

Անդրադառնալով տնտեսության անկման իրական չափերին՝ Ն. Սարգսյանը հավելեց. «Տնտեսությունը, մեծ հաշվով, դեպի անդունդ է գնում, ինչը գաղտնիք չէ:Մենք 2020 թ. մուտք գործեցինք արդեն բավականին թուլացած տնտեսական պոտենցիալով, որին հաջորդեց երկու արհավիրք, որոնց կառավարությունը պատշաճ արձագանք չտվեց: Եվ, բնականաբար, ունեցանք այն, ինչ ունենք: Այս շարունակական բնույթ կրող տնտեսական բացասական ցուցանիշները դեպի անկում են տանում: Ավելին, չկա դրական տրամադրվածություն թե՛ տնտեսվարողների, թե՛ սպառողների կողմից: Բիզնեսը մտածում է, որ ՀՀ-ում իր անվտանգային երաշխիքները բացակայում են, չունի հարկաբյուջետային, ինչպես նաև քաղաքական կայունություն և, ընդհանրապես, չունի հեռանկարներ: Բիզնեսն անընդհատ մտածում է կապիտալը դուրս հանելու և այլ երկրներում իր եկամուտներն ապահովելու մասին: Մեծ հաշվով, կապիտալն արտահոսում է: Իսկ բնակչությունը նշված տրամաբանության մեջ մտածում է արտագաղթելու մասին: Եվ եթե թե՛ արտադրողը, թե՛ սպառողը մտածում են միայն արտագաղթի մասին, նրանք սպառողական վարքագծից միանշանակորեն անցում են կատարելու խնայողական վարքագծի: Այսինքն, սա նշանակում է, որ տնտեսության վիճակն էլ ավելի է վատանալու: Սա է իրականությունը»:

Իսկ թե որո՞նք են ստեղծված իրավիճակից տնտեսությունը հանելու և հունի մեջ գցելու հնարավոր մեխանիզմները՝ Ն. Սարգսյանը նկատեց. «Առաջին՝ այս կառավարությանը պետք է ուղարկել իրենց տուն: Սա նվազագույն պահանջն է, որը պետք է կատարվի, քանի որ հատկապես տնտեսությունն աշխատում է սպասումներով: Եթե ներդրողները կամ ռացիոնալ մտածող սպառողները, քաղաքական հայտարարությունների հիման վրա կամ իշխանությունների վարքագիծը վերլուծելով, փորձում են իրենց ապագայի պլանավորումն իրականացնել, ընդամենը հետադարձ հայացք են նետում իշխանության կառավարման երեք տարիներին: Դիտարկելով նախկինում արված հայտարարություններն ու դրանց հաջորդած քայլերը՝ տեսնում են, որ ամեն հարցում ստել են:

Սա նշանակում է, որ այս կառավարության հանդեպ հավատը երբեք չի վերականգնվելու, ներդրումների ներհոսք չի լինելու, բիզնեսը Հայաստանում չի ծավալվելու: Հետևաբար, այս կառավարությանը լուծում առաջարկելն ուղղակի անհնարին է: Իսկ եթե առաջին քայլն արվեց՝ կառավարությունը փոխվեց, գալիս է երկրորդ խնդիրը՝ ո՞վ կլինի հաջորդ իշխանությունը, և հաջորդ իշխանության հանդեպ արդյո՞ք կլինի այդ վստահությունը: Երբ հաջորդ իշխանությունների հանդեպ վստահությունը կվերականգնվի, ու բոլորս կսկսենք շունչ քաշել, այստեղ արդեն գալիս է անվտանգության վերոնշյալ պահանջմունքների բավարարման խնդիրը: Խոսքը թե՛ երկրի անվտանգության և թե՛ քաղաքական, հարկաբյուջետային ու դրամավարկային կայունությունների ապահովման մասին է»:

Մեր զրուցակիցը նշեց, որ ունի նաև իր լուծումները. «Իսկ ի՞նչ է պետք անել անվտանգության ֆունդամենտները կառուցելուց հետո: Պետք է մեկ շաբաթ նստել և ՀՀ-ի ներդրումային գրավչությունը, բիզնես կոմֆորտը համեմատել տարածաշրջանային ու ԵԱՏՄ մյուս երկրների նույն բաղադրիչների հետ: Պետք է վեր հանել ԵԱՏՄ անդամ մյուս պետությունների ու տարածաշրջանային երկրների այն խոցելի կետերը, որոնք մենք չունենք: Ուզում եմ շեշտել նաև տնտեսության տարբեր ճյուղերի նաև հարկային արտոնություններ տրամադրելու կարևորության մասին, որը պետք է պարտադիր միտված լինի արտահանմանը:

Այսինքն, պետք է շահագրգռել ներդրողին, որպեսզի մեկ միավոր արտադրանքը նա Հայաստանում ավելի մատչելի եղանակով ստանա: Հենց տնտեսվարողին ու ներդրողին կարողացանք շահագրգռել ու երկրի այդ գրավչությունն ապացուցել, իմացեք, որ միանգամից գումարները հոսելու են ՀՀ: Իսկ եթե իշխանությունը գալիս է ու ներդրումային միջավայրը բերալավելու խոստումներ է տալիս, բայց չի գիտակցում այն պարզ մեխանիզմը, ըստ որի՝ ներդրումային միջավայրը ներդրողների կամքը կատարելով են բարելավում, ապա շարունակելու ենք ձախողվել: Իրականում տնտեսական ու ներդրումային միջավայրը վերականգնելը հեշտ է, բայց այս իշխանության հետ տնտեսության մասին դրական սպասում ունենալը նշանակում է լինել շատ միամիտ կամ քնած»:

Աննա Բադալյան

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում