«Քարահունջի» պեղումների թնջուկը.ի՞նչ է իրականում կատարվում

ОБЩЕСТВО 22 Июнь, 2019 14:34

«Քարահունջ» աստղադիտարանի տարածքում արդեն մի քանի տարի է, ինչ պեղումներ են իրականացվում: «Փաստը» մեկտեղել է պեղումների վերաբերյալ հակադիր կարծիքները և ներկայացնում է ընթերցողներին:

Օրենքներ են խախտվում

«Փրկենք Քարահունջը» նախաձեռնության ներկայացուցիչ Նանա Հերունին «Փաստի» հետ զրույցում նշում է, որ Քարահունջի աստղադիտարանում տեղի ունեցող պեղումների հարցը իրենք բարձրաձայնում են նախորդ տարվա սեպտեմբերից: «Աստղադիտարանի տարածքում պեղումներ իրականացնող Աշոտ Փիլիպոսյանն ունի «բաց թերթիկ» լիցենզիա, որը տալիս է մշակույթի նախարարության միջգերատեսչական հանձնաժողովը: Ինչո՞ւ ենք ասում, որ հնարավոր է՝ այն անօրինական է: Փիլիպոսյանն այդ միջգերատեսչական հանձնաժողովի անդամ է: Ստացվում է, որ ինքն իրեն լիցենզիա է տալիս, պեղումներ կատարում, հետո էլ գնահատում արդյունքները:

Օրենք կա, որտեղ ասվում է, որ միջգերատեսչական հանձնաժողովն իրավունք չունի լինել պեղումների նախաձեռնողը: Կա կառավարության 2005 թվականի որոշում, որով այդ տարածքը, մեգալիթային համալիրը կոչվում է «Քարահունջ» աստղադիտարան: Առայսօր այդ որոշումը գործում է: Վերջին տարիներին ստեղծվել է «Զորաց քարեր» արգելոցը, որն իրենից ավելի մեծ տարածք է ներկայացնում:

Այսինքն՝ կա «Զորաց քարեր» արգելոցը, որի մեջ գտնվող մեգալիթները կոչվում են «Քարահունջ» աստղադիտարան», - ասում է Հերունին՝ նշելով, որ երբ պեղումներ իրականացնողները բարձրացնում են նաև աստղադիտարանի անվան հարցը, օրենք են խախտում: «Անցած շաբաթ, երբ գնացինք աստղադիտարանի տարածք, ցուցանակի վրա գրված էր «Զորաց քարեր» արգելոց անունը և մի քանի անուններ, որոնցով կոչում են այդ տարածքը, բայց «Քարահունջ» աստղադիտարանի անվանումը ցուցանակի վրա բացակայում էր: Սա արվում է դիտավորյալ, որ ոչնչացվեն քարերը, իսկ ավելի գլոբալ՝ մեր հնագույն պատմությունը», - նշում է մեր զրուցակիցը:

Նախաձեռնության ներկայացուցիչը նշում է, որ իրենք առհասարակ դեմ են պեղումներին, որոնք սկսվել են դեռևս 2005 թվականին: «Պարբերաբար փորփրում էին քարերի շուրջը: Բայց անցած տարվա օգոստոսից 15 օրում սկսեցին ագրեսիվ աշխատանքներ, չգիտես թե ինչու, մեգալիթների տակ:

Քարերի տակը փորել էին, նրանք օդից կախված էին մնացել: Բայց չէ՞ որ ամեն քարն աստղադիտական գործիք է, այն չի կարելի տեղաշարժել, իրեն մի քիչ տեղաշարժես, այն արդեն չի լինի աստղադիտարան, հետագայում հնարավոր չի լինի ուսումնասիրություններ կատարել: Մեր կարծիքով՝ իրենք տանում են հենց դրան. կա օրենք, որ եթե հուշարձանի 70 տոկոսն այս կամ այն պատճառով ավերվում է, այն հանվում է հուշարձանների ցանկից: Քարերի ողջ երկայնքով բանվորները խրամատներ են փորել: Այնտեղ չեն աշխատում մասնագետներ: Խոսակցություն կար, որ պետք է լեհ մասնագետների հետ համագործակցեին, բայց իրենց հետ բացարձակ որևէ մեկը չի եղել, և պատշաճ աշխատանքներ չեն իրականացվել: Բանվորները բերել են վերամբարձ կռունկ, բեռնատարներ, ինչ-որ քարեր են տարել այնտեղից, քարերի վրա կան քլունգների տեղեր, դրանք վնասվել են», կարծում է Հերունին:

Ովքե՞ր ունեն հետաքրքրություններ

Նա ընդգծում է, որ այս պահին իրենք չեն քննարկում՝ Քարահունջը աստղադիտարա՞ն է, թե՞ ոչ, դա գիտական հարթակ է: «Փիլիպոսյանն ասում է, որ դա դամբարանադաշտ է, և այդտեղ ուրիշ ոչինչ չկա: Սակայն դրանք մեգալիթներից բավականին հեռու են, թող այնտեղ փորեին, ոչ ոք ձայն չէր հանի: Բայց եկել և միտումնավոր քարերի տակ են փորում, որպեսզի դրանք տեղաշարժեն և արժեզրկեն: Պնդում ենք՝ խախտվել են ՀՀ օրենքի մի շարք որոշումներ և հնագիտական եվրոպական կոնվենցիան, որը Հայաստանը վավերացրել է: Օրենքների խախտումները բազմաթիվ են, բոլորն առանձնացրել ենք և ներկայացրել կառավարությանը, բայց որևէ մեկին դա չի հետաքրքրում: Պետական գերատեսչությունները չեն արձագանքում, ասում են՝ ամեն ինչ նորմալ է: Մենք կարծում էինք, թե խնդիրը չի հասնում վարչապետին, խնդրի մասին տեղյակ չեն, բայց երբ օրերս ԱԺ-ում պատգամավոր Աննա Կոստանյանը խնդիրը բարձրացրեց, նախարար Սուրեն Պապիկյանի պատասխանից պարզ դարձավ, որ դա իրենց դիրքորոշումն է, և մենք մտել ենք մի շարք մարդկանց հետաքրքրությունների դաշտ», - ասում է Հերունին:

Այսօր «Փրկենք Քարահունջը» նախաձեռնության անդամները պահանջներ ունեն, այն է՝ դադարեցնել պեղումները, վերականգնել փոսերը, տարածքը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մեջ ընդգրկելու գործընթաց սկսել, բարելավել տարածքը և փոխանցել հաջորդ սերունդներին: «Հետագայում կլինեն ժամանակակից գործիքներ, ռադարներ, որոնցով ուսումնասիրություններ կկատարվեն: Այդ ժամանակ նոր կարելի է խոսել պեղումների մասին», եզրափակում է Նանա Հերունին:

2-3 տոննայանոց քարն ինչպե՞ս պետք է բարձրացնեն

«Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի՝ «Զորաց քարեր» բնակատեղի» պատմամշակութային արգելոցի մասնաճյուղի վարիչ Աշոտ Ավագյանը «Փաստի» հետ զրույցում հակադարձում է նախաձեռնության անդամներին՝ անդրադառնալով նրան, որ պեղումների տարածքում տեխնիկա է աշխատում: «Երեք մետր խորությամբ դամբարանից 2-3 տոննայանոց քարն ինչպե՞ս պետք է բարձրացնեն: Մեղադրողները, եթե կարող են գալ, աչքերով նայել, մտասևեռվել ու բարձրացնել քարը և տեղափոխել, այս տարի, կարծում եմ, կարելի է իրենց կանչել, այդպես անեն», - ասում է Ավագյանը:

Խոսելով պեղումների անօրինական լինելու մասին՝ նա ներկայացնում է պեղումներ իրականացնելու համար անհրաժեշտ թույլտվության ստացման կարգը: «Ենթադրենք՝ հոկտեմբեր-նոյեմբերին տարբեր հնագիտական արշավախմբեր հնագիտության ինստիտուտին, գիտական կոմիտեին ներկայացնում են իրենց հաջորդ տարվա աշխատանքային ծրագիրը կամ առաջարկությունը: Սա քննարկվում է և որոշում կայացվում, որ պետք է պեղումներ տեղի ունենան: Այնուհետև ուղարկվում է մշակույթի նախարարությանը, այնտեղ տալիս են թույլտվություն, որը կոչվում է «բաց թերթիկ», որտեղ նշվում է արշավախմբի ղեկավարի անուն- ազգանունը և պեղումների ժամանակաշրջանը: Ըստ դրա՝ նա նաև բյուջե է ներկայացնում գիտական կոմիտե: Նա սկսում է պեղումները կոնկրետ տարածքում: Ինձ ցույց է տալիս իր բաց թերթիկը, որի պարագայում իրավունք չունեմ իրեն խոչընդոտելու, հակառակը՝ մեր կազմակերպությունը մեզ հորդորում է՝ ինչով հնարավոր է օգնել մարդկանց, քանի որ նրանք գիտական աշխատանք են տանում», - նշում է մասնաճյուղի վարիչը:

Արգելոցի, մասնավորապես աստղադիտարանի տարածքից քարերի անհետացման մասին «մեղադրանքն» Ավագյանը ծիծաղելի է համարում: «Աստղադիտարանի տարածքից քարերի անհետանալու մասին չգիտեմ, մտածում եմ՝ եթե իրենք գիտեն, ուրեմն իրենք էլ պետք է տարած լինեն, եթե իրականում այդպիսի բան կա», - ասում է մեր զրուցակիցը: Նախաձեռնության անդամները մեղադրանքներ են հնչեցնում, որ աստղադիտարանի տարածք վերջին այցելության ժամանակ պարզել են, որ ցուցանակից հանվել է Հերունու անունը, իսկ «Քարահունջի» աստղադիտարան լինելու մասին գրառում չկա: Ավագյանը նշում է. «Ցուցանակը, եթե չեմ սխալվում, արվել է մշակույթի նախարարության պատվերով: Կա կազմակերպություն, որը զբաղվում է հուշարձանների մոտ տեղադրվող ցուցանակներով, բայց տեքստերը տրամադրում են համապատասխան գերատեսչությունները», - եզրափակում է Ավագյանը:

Մեր նպատակը Պարիս Հերունու կարծիքի դեմ աշխատելը չէ

«Զորաց քարերում» պեղումներ իրականացնող արշավախմբի ղեկավար Աշոտ Փիլիպոսյանը «Փաստի» հետ զրույցում ասում է, որ հինգ տարի է՝ պատշաճ մակարդակով կատարում է իր աշխատանքը, պեղումներ է կատարում «Զորաց քարերում» և ունի որոշակի նյութ, որը որոշակի տեղեկատվություն է տալիս:

«Ունեմ «բաց թերթիկ», որը տրված է միջգերատեսչական հնագիտական հանձնաժողովի կողմից: «Բաց թերթիկը» կա, աշխատանքները կատարվում են դրա և գիտական հայտի հիման վրա, ի՞նչ անօրինական գործողությունների մասին է խոսքը: Քարերը չեն վնասվել, դրանք հնարավոր չէ տեղաշարժել, որովհետև դրանցից յուրաքանչյուրը 3-5 տոննա քաշ ունի:

Քարերի տակ խրամատներ չեն փորվել: Մարդիկ մասնագիտական առումով անտեղյակ են կատարվող աշխատանքներից, դրա համար էլ այդպես են պատկերացնում: Պարզապես հուշարձանի արևել յան հատվածով՝ հրվանդանի ամբողջ երկայնքով՝ հարավից հյուսիս, պաշտպանական պարիսպ է, և դրա մոտ ուղղահայաց դիրքով դրված են քարերը: Այդ պարսպի, որը ոչ ոք չէր ուզում ընդունել որպես պարիսպ, մի փոքրիկ հատված բացել ենք, փորձում ենք այն ներկայացնել հանրությանը, ընդ որում՝ պարսպի մեջ դամբարան կա, որը ժամանակ է ցույց տալիս:

Այսինքն՝ այն, ինչի մասին խոսում ենք, կոնկրետ փաստ ունի, թվագրում, ժամանակ և ուղղվածություն: Դրանք վերացական արտահայտություններ չեն: Մեր նպատակը երջանկահիշատակ Պարիս Հերունու կարծիքի դեմ աշխատելը չէ, այլ՝ հուշարձանն ուսումնասիրելը: Դա Հայաստանի հարավային շրջանում մեգալիթյան եզակի հուշարձաններից մեկն է, որն ունի և՛ բնակատեղի, և՛ դամբարանադաշտ, որոնք առայսօր մասնագիտական առումով ուսումնասիրված չեն, ինչը մենք անում ենք», ասում է պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Փիլիպոսյանը:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ