Հայաստանը և Ադրբեջանը զոնդավորում են «խաղաղության» պարամետրերը

eurasianet.org–ը գրում է, որ վերջին վեց ամիսների ընթացքում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը արդեն հանդիպել են երեք անգամ: Այս բոլոր հանդիպումները «ոչ պաշտոնական» են եղել և տեղի են ունեցել տարբեր այլ միջոցառումների շրջանակներում: Ակտիվ հանդիպումներ են եղել նաև երկրների արտգործնախարարների մակարդակով: Արդյունքում ներկայումս նկատվում է շփման գծում միջադեպերի քանակի անկում, և միաժամանակ հնչում են հակամարտության կարգավորման դրական հայտարարություններ: Չնայած խաղաղության հաստատման հեռանկարը առայժմ շատ հեռու է, բայց ներկայիս իրադարձությունները ոգևորել են հակամարտության կարգավորման աջակիցներին: Դիվանագիտական բանակցությունները տեղապտույտ էին տալիս երկար տարիներ, բայց Նիկոլ Փաշինյանի՝ 2018 թվականին իշխանության գալը հակամարտության կարգավորման հույս է տալիս, քանի որ արդեն իսկ տապալված է Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապվածություն ունեցող Հայաստանի իշխանական ռեժիմը: Սակայն առնվազն առայժմ կառավարությունները աշխատում են այն նույն շրջանակին հավատարիմ, որով երկու կողմերն էլ աշխատել են 2000– ականների կեսերից, դա, այսպես կոչված, Մադրիդյան սկզբունքներն են (նաև հայտնի են որպես «հիմնական սկզբունքներ»): Այս սկզբունքները ենթադրում են Լեռնային Ղարաբաղին հարող տարածքների վերադարձը, որը հայկական ուժերը գրավել էին որպես պաշտպանական բուֆերային գոտի, հակամարտության հետևանքով տեղահանված անձանց իրենց տները վերադառնալը, Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության անվտանգության երաշխիքները և, ի վերջո, Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցի լուծումը: Ըստ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցություններին տեղեկացված արևմտյան մի դիվանագետի, որը համաձայնել  է Eurasianet–ին տեղեկություններ փոխանցել, բայց մնալ անհայտ, «ակնհայտ է, որ հայկական կողմը բացարձակապես այլ առաջնահերթություններ ունի, քան ուներ նախորդ թիմը, և այժմ ընթանում է շատ ակտիվ զոնդավորում՝ հասկանալու համար, թե ինչ նոր տարրեր կան, կամ ինչպիսին կլինեն բանակցությունները՝ հաշվի կառնելով այս նոր թիմը և նոր դերակատարներին»: Դիվանագետը նշել է նաև, որ, իհարկե, ոչ ոք չի առաջարկել հրաժարվել այն սկզբունքներից, որոնք մինչ օրս բանակցությունների հիմքն են: Հիմնական սկզբունքները դեռևս օրակարգում են, քանի որ ոչ ոք չի մերժել դրանք, սակայն ակնհայտ է, որ երբ ասում ենք, որ դրանք գտնվում են օրակարգում, կամ, որ դրանք բանակցությունների հիմք են հանդիսանում, դա չի նշանակում, որ կողմերը համաձայնել են դրանք իրականացնել ցանկացած իմաստային ձևով կամ դրանք դարձնել իրական գործողությունների ծրագիր: Որևէ տեսակի փոխզիջում երկու երկրների հասարակությունների համար ցանկալի չէ: Մասնավորապես, բանակցությունների վերջին աշխուժացումը Հայաստանում մտահոգություն է առաջացրել Լեռնային Ղարաբաղին հարող տարածքների հնարավոր վերադարձի հարցով: Ամերիկահայ ազգային լոբբիստական խմբերից մեկը՝ Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախումբը, սկսել է քարոզարշավ ընդդեմ Մադրիդյան սկզբունքների, որը նրանք համարում են «հողի փոխանակում թղթի հետ»: Արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը արձագանքել է նման քննադատությանը և խաղաղ պայմանագրի հակառակորդներին անվանել «պարտվողականներ»: Ըստ արևմտյան դիվանագետի, Մադրիդյան սկզբունքները քննադատողները հաճախ անտեսում են հարցի էությունը: Փաշինյանը հայտարարել է, որ չի մասնակցի «խաղաղություն տարածքների փոխարեն» քննարկումներին, և Հայաստանը չպետք է լինի միակ կողմը, որը զիջումների է գնում, ինչի կապակցությամբ Ադրբեջանը մեղադրեց նրան բանակցային ոգուց հրաժարվելու մեջ: Ըստ արևմտյան դիվանագետի, նյարդերը շատ կարևոր են, և եթե ասես, որ համաձայն չես «տարածքներ խաղաղության փոխարեն» սկզբունքի հետ, ապա հիմնական սկզբունքները չեն ենթադրում տարածքների զիջում առանց փոխհատուցման, և եթե ենթադրենք, որ խաղաղությունը ռազմական գործողությունների բացակայությունն է, ապա այդ սցենարով, որով դուք հրաժարվում եք տարածքից, արդյունքում ստանում եք միայն խոստում, որ հարձակման չեք ենթարկվի, իսկ դա լուծում չէ: Ըստ դիվանագետի, պետք է ճանաչվի կարգավիճակի, անվտանգության և այլնի վերաբերյալ որևէ որոշակի դրույթ, և այստեղ հարցը կրկին նրբանում է: Տարածքը խաղաղության փոխարեն նույնն է, ինչ տարածքային փոխանակումը ավելի լայն համաձայնության տակ, որը հաշվի է առնում կարգավիճակի և անվտանգության հարցերը: Ադրբեջանը դեռ չի հստակեցրել իր դիրքորոշումը և հազվադեպ է հրապարակայնորեն մեկնաբանում բանակցությունները: Արտգործնախարարության և նախագահի աշխատակազմից eurasianet–ի մեկնաբանության խնդրանքին չեն արձագանքել: Ադրբեջանի ներկայացուցիչները հաճախ քննադատում են Փաշինյանի կարևորագույն հանրային պահանջներից մեկը բանակցությունների համար, որով նա առաջարկում է ընդլայնել ներկայիս բանակցությունների երկկողմ ձևաչափը և ներգրավել Լեռնային Ղարաբաղի չճանաչված իշխանության ներկայացուցիչներին: Վերջերս Ադրբեջանը կրկին ակտիվացրել է Ղարաբաղից տեղահանված ադրբեջանցիների հասարակական կազմակերպությունը և փորձում է նրանց Բաքվի փոխարեն դարձնել բանակցային կողմ, որպես ղարաբաղի հայերին հակակշիռ: Հարկ է նշել, որ արդյունքում Հաաստանը, թերևս, սկսել է հրաժարվել Ստեփանակերտին բանակցային կողմ ներկայացնելու իր առաջարկից, քանի որ արդեն իսկ մի քանի փուլերով բանակցություններ է վարել հին ձևաչափով, սակայն հայ պաշտոնյաներն ասում են, որ շարունակելու են պնդել բանակցային գործընթացում Ղարաբաղը ներառելու սկզբունքի իրականացումը:

Կամո Խաչիկյան