Հայաստանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների որակական լավացման ժամանակը դեռ չի եկել

Eadayli.com-ը «Հայաստան-Իսրայել. երկար ճանապարհ մերձավորարևելյան-անդրկովկասյան ավազաբլուրներում» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Հայաստանի արտգործնախարարի պաշտոնակատար Զոհրաբ Մնացականյանը վերջերս կարծիք է հայտնել, որ հավանաբար շուտով կբացվեն դիվանագիտական ներկայացուցչություններ Իսրայելում և Հայաստանում: Ընդ որում, նա նշել է, որ իր երկիրը շահագրգռված է դրանում, քանի որ երկու երկրները իրար նման անցյալ ունեն, բացի այդ, Հայաստանը շատ բան կարող է առաջարկել Իսրայելին գյուղատնտեսության, գիտության, տեխնոլոգիաների, կրթության և նորարարությունների ոլորտներից: Մնացականյանը անդրադառնալով նաև Հայաստանի հարաբերություններին Իրանի հետ՝ նշել է, որ Իրանը «կարևոր կյանքի ուղի» է, և նրա հետ Հայաստանը ունի «շատ երկար ապրած կյանքի պատմություն», բայց այդ ամենը չպետք է խանգարի այլ երկրների հետ հարաբերությունների զարգացմանը: Ըստ Տրումենի հրեական ինստիտուտի գիտաշխատող Հեն Բրամի, Իսրայելն ինքը պետք է որոշի, թե ինչն է իր համար ավելի կարևոր. մի կողմից՝ Ադրբեջանը հանդիսանում է Իսրայելի դաշնակիցը, և չի կարելի վտանգի տակ դնել այդ դաշնակցային հարաբերությունը, բայց մյուս կողմից էլ Իսրայելը պետք է ասի Ադրբեջանին, որ ցանկանում է կապեր հաստատել Հայաստանի հետ, և դա չի վտանգելու մեր կապերը: Բրամին համարում է, որ խայտառակություն է այն, որ հրեական պետությունը մինչև այժմ ջանքեր չի գործադրել Հայաստանի հետ հարաբերություններ հաստատելու ուղղությամբ:  Ըստ նրա, Իսրայելը նաև չպետք է «ցեղասպանություն» տերմինին առանձնահատուկ հրեական երանգ տա և պետք է ճանաչի հայերի ցեղասպանությունը:

Ներկայումս Իսրայելը այն երկիրն է, որը զինում է հայկական երկու պետությունների դեմ փաստացի պատերազմ մղող Ադրբեջանին: Իսրայելական մասնագետները սովորեցնում և վերապատրաստում են ադրբեջանական զինծառայողներին: Քաղաքական և ռազմական տեսանկյուններից Իսրայելը միակողմանի ադրբեջանամետ քաղաքականություն է վարում: Իսրայելա-ադրբեջանական մերձեցման մեջ խորքային պատճառներ կան: Այս ամենին նպաստում է նաև Ադրբեջանի հրեական համայնքը: Երկրում առկա են հրեական կազմակերպություններ,  սինագոգներ: Իսրայելը իրեն անհրաժեշտ նավթամթերքի 45 տոկոսը ներկրում է Ադրբեջանից: Այս ամենիցբացի, երկրների միջև կնքված են բազմամիլիարդանոց ռազմական պայմանագրեր: Սրանգումարած՝ Իսրայելը Ադրբեջանին դիտարկում է որպես Իրանի դեմ հակակշիռ տարածաշրջանում: Իհարկե, Բաքվի և Թել Ավիվի ցանկացած երկխոսությանը, հատկապես ռազմական ոլորտում, ուշադիր հետևում է Թեհրանը: Եթե Երևանը փորձի որոշակի բարձր աստիճանի հասցնել իր հարաբերությունները Իսրայելի հետ, պարզ է, որ Թեհրանին դա դուր չի գա: Հայաստանին խիստ հակացուցված է Ադրբեջանից դեպի իրեն վերաուղղել Իսրայելի հետ հարաբերությունները, քանի որ դա կբերի իր պատմական հարևան Իրանի հետ հարաբերությունների փչացման և դրանց փոխարինման ինչ-որ եթերային ապագայի հույսով: Հայաստանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների որակական լավացման ժամանակը դեռ չի եկել, քանի որ տարածաշրջանում ձևավորված աշխարհաքաղաքական իրավիճակը չի նպաստում դրան: Իհարկե, պատմականորեն նման երկու ժողովուրդները կարող են սկսել մերձեցման գործընթացներ, ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել՝ բայց չմոռանալով հետհայացք գցել այլ հարևան երկրներին՝ նրանց  շահերին չդիպչելու համար: Ինչը ներկայումս կարող է իրեն թույլ տալ Ադրբեջանը, Հայաստանին հակացուցված է: Դա առաջին հերթին վերաբերում է հրեական պետության հետ ռազմատեխնիկական համագործակցության հաստատմանը, որի հակառակորդը եղել և մնում է Իրանը:Տարիներ առաջ Wikileaks-ի հրատարակած նյութերից մեկում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, խոսելով Իսրայելի հետ Ադրբեջանի հարաբերությունների մասին,ասել է, որ այդ հարաբերությունները նման են այսբերգի, երևում է միայն դրանց մեկ տասներորդ մասը, մնացածը չի երևում: Այս ամենը չի կարող չանհանգստացնել Իրանին, որը կոշտ հակամարտության մեջ է Իսրայելի հետ: Թեհրանը կասկածում է, որ  Իսրայելի և Ադրբեջանի կողմից հակաիրանական դավադրություն է հյուսվում: Բաքուն, ի դեպ, համարժեքորեն է պատասխանում Իրանին՝ մեղադրելով նրան կրոնական ծայրահեղականներով Ադրբեջանի դեմ հակակառավարական գործողություններ կազմակերպելու մեջ: Հայաստանը ևս ժամանակ առ ժամանակ տագնապ է հնչեցնում ադրբեջանա-իսրայելական լայն մասսաների համար «անտեսանելի» գործողությունների առումով, որն էլ իր հերթին ավելի է սառեցնում  հայ-հրեական հարաբերությունները: Այս մերձավորարևելյան-անդրկովկասյան խճճված կծիկում իր շահերն է հետապնդում ԱՄՆ-ը: Նա փորձում է առավելագույնս մեկուսացնել Իրանին իր սահմաններում: Եվ ոչ միայն դա: Վաշինգտոնյան ստրատեգները պատրաստվում են անգամ ուղղակի ռազմական գործողություններ սկսել Իրանի դեմ և չեն թաքցնում դա: Այս համատեքստում, ըստ նրանց, Բաքուն հանդես է գալիս որպես «անվտանգության համակարգի» մի մաս: Երևանը այստեղ անելու գործ չունի: Ցանկացած չմտածված քայլ կարող է ճակատագրական լինել: Վերջին իրադարձությունները զգացնել են տալիս, որ տարածաշրջանին նոր փորձություններ են սպասվում:

Կամո Խաչիկյան