Մենք ծամում ենք տարեկան 100 հազար տոննա մաստակ. իսկ որտե՞ղ է առաջին անգամ այն արտադրվել

ЛАЙФ 16 Ноябрь, 2018 8:50

Մենք գիտենք, որ...

Մաստակի «ծննդյան օրը» համարվում է 1848 թվականը, երբ ԱՄՆ–ում «եփեցին» առաջին ծամոնը:

Իրականում այնքան էլ այդպես չէ:

Պարզվում է, որ մաստակը բավական հին պատմություն ունի: Ճիշտն ասած, դժվար է որոշել, թե կոնկրետ երբ է հնագույն մարդու մտքով անցել ծամել ծառի խեժը, բայց հաստատապես դա եղել է դեռևս քարե դարում: Ներկայումս ծամոնի ամենահին գտածոն գտնվել է 2007 թվականին Ֆինլանդիայում. դա կեչու խեժի քարացած կտոր է, որի վրա արտահայտիչ երևում են մարդկային ատամների արտատպվածքներ: Այս «ծամոնը» մոտավորապես 5000 տարեկան է: Հետագայում ատամների հիվանդությունները կանխարգելելու նպատակով կպչուն նյութեր ծամելու սովորությունը առաջացել է տարբեր ժողովուրդների մոտ աշխարհի տարբեր ծայրերում: Հին հույները, օրինակ, ծամում էին մեղրամոմ, Հնդկաստանում և Հարավ–արևմտյան Ասիայում ծամում էին բետել՝ բետելի տերևների, արմավենու սերմերի և կրաքարի խառնուրդ, մայա ցեղի հնդկացիները կտրվածքներ էին անում պտղատու ծառերի կեղևներում և ծամում այդ խեժը, հյուսիսում ապրող հնդկացիները գերադասում էին եղևնու կամ կեչու խեժը, նույնը օգտագործում էին նաև Սիբիրի ժողովուրդները: Հարավային Ամերիկայի հնդկացիները «չիկլե » էին օգտագործում՝ այն ստանալով կաուչուկի ծառից: Ի դեպ համարվում է, որ Ամերիկան գաղութացնող եվրոպացիները մաստակ ծամելու սովորույթը վերցրել են հնդկացիներից, և արդյունքում մի քանի դար անց ԱՄՆ–ը դարձավ մաստակի նոր հայրենիք: 19–րդ դարի սկզբում փշատերև ծառերի խեժը արդեն իսկ վաճառվում էր խանութներում՝ ԱՄՆ–ի արևմտյան ափերին:

1848 թվականի սեպտեմբերի 23–ին Մեն նահանգի բնակիչներ Կերտիս եղբայրները ծառի խեժին ավելացնելով մի քիչ պարաֆին, համային հավելանյութ (արոմատիզատոր) և շաքար՝ ստացան մի զանգված, որը նման էր ժամանակակից մաստակին: Եղբայրներն այդ զանգվածը փոքր չափաբաժիններով փաթեթավորելով թղթի մեջ՝ սկսեցին վաճառել: Սակայն այս մաստակի որակը լավը չէր, երբեմն դրա մեջ փշատերև ծառի ասեղներ էին լինում մնացած, իսկ տաք եղանակին այն արագ հալվում էր, և արդյունքում այդ գործը այդպես էլ բիզնես չդարձավ:

20 տարի անց՝ 1869 թվականին, ատամնաբույժ Ուիլ յամ Ստենլին ստացավ մաստակի պատրաստման արտոնագիր: Նա հայտարարում էր, որ մաստակ ծամելը լավ մարզման ձև է ծնոտների և լնդերի համար: Ճակատագրի բերումով նա այդպես էլ չսկսեց ծամոնի արտադրություն, բայց պարզվեց, որ լավ գործարար է նրա հայրենակից Թոմաս Ադամսը: Վերջինս միտք էլ չուներ մաստակ ստանալու: Նա ավելի շուտ մտել էր մի բիզնես–արկածախնդրության մեջ: Գնելով Մեքսիկայից փախած մի գեներալից կաուչուկի խոշոր խմբաքանակ՝ նա նպատակ ուներ դա ռետինի վերածել և վաճառել: Պատահականորեն կաուչուկը «եփելիս» նա ոչ թե ռետին, այլ «ծամոն» ստացավ և սկսեց վաճառել այն:

1882 թվականին մաստակով հետաքրքրվեց մի այլ գործարար՝ Ուիլ յամ Ռիգլի–կրտսերը: Նա ապրում էր օճառ և սննդի սոդա վաճառելով: Նա հասկացավ, որ ապրանքը կարելի է ավելի հաջող վաճառել, եթե գնորդին ինչ–որ փոքրիկ նվեր ես տալիս անվճար: Այդպիսի նվեր կարող էր լինել հենց մաստակը: Ռիգլին արտոնագիր ստացավ և սկսեց ծամոն արտադրել: Այդպես ստեղծվեց Wrigley հանրահայտ ընկերությունը, որը 1893 թվականին գնորդներին ներկայացրեց իր նոր բրենդը՝ Juicy Fruit–ը և Spearmint–ը: 1928 թվականին քիմիկ Ուոլտեր Դիմերին հաջողվեց ստանալ այնպիսի մաստակ, որով հնարավոր է փուչիկներ փչել: Ի դեպ, մաստակային ամենամեծ փուչիկի տրամագիծը եղել է 58.5 սանտիմետր, ռեկորդակիրը ամերիկուհի Սյուզեն Մոնտգոմերին է: Հաշվարկված է, որ 2017 թվականին ամբողջ աշխարհում վաճառվել է 21 միլիարդ դոլար արժեքով մաստակ, մարդիկ տարեկան ծամում են ավելի քան 100 հազար տոննա ծամոն:

Պարզվում է՝ մաստակի ամենամեծ գովազդը կատարել է, ինչքան էլ դա զարմանալի է, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը: Մաստակը մտնում էր ամերիկյան զինվորների օրապահիկի մեջ: Արդյունքում այդ զինվորները ոտքի տակ տալով Եվրոպան, Ասիան և Աֆրիկան՝ ստացան այն, որ արդեն մաստակ ծամում էին ամենուրեք: ԽՍՀՄ–ում մաստակն այնպիսի կոմերցիոն ապրանք էր, ինչպես, ասենք, ջինսը. այն կարելի էր գտնել միայն սպեկուլ յանտների մոտ: Ի դեպ, 1970– ականներին՝ մոսկովյան օլիմպիադայից առաջ ԽՍՀՄ–ում սկսեցին ծամոն արտադրել, և, իհարկե, առաջին արտադրությունը սկսվեց Հայաստանում: Մեծահասակները կհիշեն հայկական արտադրության անանուխի , ելակի կամ նարնջի համերով լավաշ ծամոնները, որոնք, ի դեպ, ամենևին էլ վատը չէին, եթե չասեք, որ շատ էլ լավն էին: