Հայաստանի ԱԳՆ-ն, զենքի էմբարգոն և իրականությունը
ANALYSIS
Երբեմն տպավորություն է, թե մեր պետական այրերը պաշտոնապես հայտարարում են ինչ-որ բան` քաջ գիտակցելով, որ դա երբեք չի լինելու: Թե ում զարմացնելու միտումով է դա արվում, անհայտ է: Օրինակ՝ Հայաստանի փոխարտգործնախար Շավարշ Քոչարյանը հետաքրքիր հայտարարություն է արել, որ կողմ է «տարածաշրջանում բոլոր հակամարտող կողմերի համար զենքի ամբողջական էմբարգոյին»:
Հարկ է նշել, որ էմբարգոյի առարկան ինչ-որ ապրանքի ներմուծման և արտահանման արգելքն է, այլ կերպ ասած, արգելվում է զենքի առևտուրը: Բայց զենքի էմբարգոն անպայմանորեն չի ենթադրում, որ էմբարգոյի տակ հայտնված երկիրն ինքնուրույն չի կարող զենք արտադրել: Տվյալ երկիրը կարող է այլ երկրներից համապատասխան մասնագետներ վարձել` սեփական տարածքում զենքի արտադրություն կազմակերպելու համար: Ինչպես ասում են` «փողին մուննաթ»:
Հիմա ենթադրենք՝ աշխարհը, առաջին հերթին` Ռուսաստանը հրաժարվեց Ադրբեջանին և Հայաստանին զենք վաճառել: Հարց է առաջանում` արդյո՞ք դրանից հետո ռազմական դիմակայությունը թուլանալու է և մեր դիրքերն ավելի են ուժեղանալու: Դժար թե: Բանն այն է, որ տնտեսական իմաստով Ադրբեջանն ունի ավելի շատ ռեսուրսներ, քան Հայաստանը: Խոսքը, անշուշտ, նավթի և գազի վաճառքից ստացվող միլիարդավոր դոլարների մասին է: Որքան էլ նավթի գինը նվազի, Բաքուն որոշակի եկամուտներ դրանց վաճառքից միշտ էլ ունենալու է, քանի դեռ նավթի պաշարներն ամբողջությամբ չեն վերջացել: Իսկ դա մոտակա մի քանի տասնամյակում հաստատ տեղի չունենա:
Ուստի ֆինանսի տեսանկյունից ունենալով հարաբերական առավելություն` զենքի էմբարգոյից հետո Ադրբեջանը կարող է այն ուղղել սեփական ռազմարդյունաբերության զարգացմանը: Ի դեպ, Բաքվում այդ ուղղությամբ արդեն քայլեր են ձեռնարկվում: Ադրբեջանի ռազմարդյունաբերության նախարար Յավեր Ջամալովը oրերս հայտարարել է, որ զենքերի և ռազմատեխնիկայի ներկրմանը զուգահեռ նախատեսվում է Ադրբեջանում կազմակերպել տարբեր զինատեսակների արտադրություն: Խոսքն անօդաչու թռչող սարքերի, հրթիռային զենքերի, արկերի և ռազմատեխնիկայի համար ռազմամթերքի արտադրության մասին է:
Ի տարբերություն Հայաստանի` Ադրբեջանն ունի ռազմարդյունաբերության նախարարություն, որը գործում է 2005 թվականից: Ռազմական ձեռնարկությունների ստեղծման վրա Ադրբեջանում ծախսվում են ավելի շատ գումարներ, քան Հայաստանում: Ասվածը, իհարկե, չի նշանակում, թե Հայաստանում չկա ռազմարդյունաբերություն: Կա, իհարկե, մենք էլ ունենք սեփական արտադրության որոշ զենքեր: Բայց հասկանում ենք, որ զուտ ֆինանսի տեսանկյունից մասշտաբներն էականորեն տարբերվում են:
Մի կողմ թողնենք այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանում չի կարող արտադրվել լավ որակի զենք: Ինչպես նշվեց` պարտադիր չէ, որ հենց ադրբեջանցի մասնագետները դրանով զբաղվեն: Այսօր Ադրբեջանը ռազմարդյունաբերության ոլորտում համագործակցում է Թուրքիայի, Ուկրաինայի, Իսրայելի, Պակիստանի, Հարավաֆրիկյան Հանրապետության, Ռուսաստանի և այլ երկրների հետ: Չի բացառվում, որ անգամ զենքի էմբարգո հայտարարելու դեպքում այդ երկրների մասնագետները «տակից» շարունակեն աշխատել Ադրբեջանի համար: Իսկ Հայաստանը չունի այդքան ֆինանսական ռեսուրս, որ ամեն ինչ թողած զարկ տա սեփական ռազմարդյունաբերության զարգացմանը:
Եթե Հայաստանը զրկվի արտոնյալ պայմաններով, մատչելի գներով, երբեմն պարտքով այլ երկրներից զենք գնելու հնարավորությունից, ինչպիսին է Ռուսաստանը, ապա ֆինանսի տեսանկյունից կհայտնվի ոչ այնքան բարենպաստ իրավիճակում, ստիպված կլինի սոցիալական ծախսերը կրճատել հսկայական չափերով, որպեսզի զարկ տա սեփական ռազմարդյունաբերությանը: Ասվածը չի նշանակում, թե Հայաստանը որևէ պարագայում չպետք է զարգացնի սեփական ռազմարդյունաբերությունը: Իհարկե, պետք է զարգացնի, բայց պետք է նաև իրատես լինել և գիտակցել առկա հնարավորությունները:
Վերջին հաշվով կստացվի այնպես, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ռազմական հավասարակշռությունը կրկին դժվար կլինի ապահովել: Զենքի էմբարգոյի դեպքում Հայաստանի պաշտպանունակությունը նույնիսկ կարող է ավելի տուժել: Հետևաբար անհասկանալի է, թե ինչու հաճախ պաշտոնապես արվում են հայտարարություներ, որոնք ոչ միայն կենսագործելու շանս չունեն, քանի որ հակամարտությունների գոտում գրեթե անհնար է լիովին բացառել զենքի առևտուրը, այլև նույնիսկ կենսագործվելու դեպքում Հայաստանի շահերից չեն բխելու:
Ավելի խելամիտ կլինի պահանջել, որպեսզի աշխարհը ստիպի Ադրբեջանին ու Հայաստանին չհարձակման մասին պայմանագիր ստորագրել կամ այնպիսի փաստաթուղթ, որտեղ կնշվեն զինվելու հստակ սահմանափակումները, խոսքն ամենից առաջ զանգվածային ոչնչացման զենքերին է վերաբերում: Այսինքն` պետք է մեխանիզմներ մշակել, որոնք կստիպեն դադարեցնել սպառազինությունների մրցավազքը, իսկ այդ մրցավազքը ծավալվում է այն ժամանակ, երբ կողմերից մեկը ձեռք է բերում կործանարար զենքեր: Այդ պարագայում ռեալ իրավական զսպող մեխանիզմ կլինի հակամարտող կողմերի վրա, իսկ զենքի ամբողջական էմբարգոն, իրականում, որևէ հարց չի լուծելու, և դժվար է ակնկալել, որ Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Իսրայելի նման զենք արտադրող երկրները հենց այնպես կհրաժարվեն զենքի վաճառքից, ինչը նրանց տալիս է ինչպես եկամուտներ, այնպես էլ քաղաքական ազդեցության լծակներ:
Տիգրան Խաչատրյան




















































