Մեծահարուստ ճորտերի ու ճորտական հոգեբանության մասին

ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 15 June, 2019 16:34

Մենք գիտենք, որ...

Ճորտատիրությունը եղել է ֆեոդալիզմի ժամանակ տիրոջից գյուղացու կախվածության և ուրիշի աշխատանքի շահագործման դաժան ձև, և ճորտերը անմարդկային ու ցանկացած իրավունքից զուրկ կյանք են վարել:

Իրականում այնքան էլ այդպես չի եղել:

Իհարկե, պետք է նշել, որ ճորտատիրական իրավունքը գյուղացուն հողին է ամրացնում, նա իրավունք չունի հեռանալ իր տիրոջից, պարտավոր է կատարել կոռ՝ աշխատել տիրոջ համար, բնամթերքով կամ դրամով վճարել նաև բահրա։

Տերը իր ճորտի նկատմամբ ունեցել է ոչ լրիվ սեփականության իրավունք՝ նրան կարող էր վաճառել (հողի հետ միասին կամ առանց հողի), նվիրաբերել, ամուսնացող դստեր օժիտի մեջ մտցնել, ծեծել, աքսորել և այլն (սպանելու իրավունք չկար)։

Հանցանքների համար ճորտին դատում էր ոչ թե դատարանը, այլ տերը, և հիմնական դատավճիռն էլ սովորաբար լինում էր ծեծը, ընդ որում, օրենքով ճորտը իրավունք չուներ բողոքել իր տիրոջից: Ճորտը պարտավոր էր իր տիրոջ համար աշխատել շաբաթվա 6 օրը, զրկված էր սեփականատիրական, անձնական և քաղաքացիական իրավունքներից, նրա ձեռք բերած գույքը համարվում էր տիրոջ գույքը, և տերը ցանկացած պահի կարող էր այն վերցնել։ Իհարկե, պատկերը դաժան է, բայց սա որոշ իմաստով խորհրդային քարոզչության նկարագրություն է:

Նշենք, որ պաշտոնապես Ռուսաստանում ճորտատիրական կարգերի ժամանակաշրջան է համարվում 1649-1861 թթ. ժամանակահատվածը: Բանն այն է, որ ճորտատիրական կարգերի դաժան պայմանների նկարագրությունները տրվել են այնպիսի ժամանակակիցների գրվածքներում, ինչպես ժամանակի ռուս «լուսավորիչները»՝ դեկաբրիստները, նարոդնիկները և ցարական կառավարությունից դժգոհ այլ անձինք: Ընդ որում, նրանց այս գրվածքները երբեք էլ չեն ենթարկվել քննադատական փորձաքննության և ընդունվել են որպես բացարձակ ճշմարտություն:

Վերջին ժամանակներում գիտնականները սկսել են ուսումնասիրել ճորտատիրական կարգերը, և ի հայտ են եկել որոշակի ճշմարտություններ ու նոր պատկերացումներ այդ ժամանակաշրջանի վերաբերյալ: Պարզվել է, որ ճորտն իրավունքներից այնքան էլ զրկված չի եղել:

Առաջին հերթին՝ ինչ էլ լիներ, տերը իրավունք չուներ ճորտին զրկել հողից, իսկ նման դեպք լինելու պարագայում ճորտը կարող էր դիմել դատարան, որի հետևանքով կալվածատերը կարող էր անգամ զրկվել իր կալվածքից և նույնիսկ ազնվականի կոչումից: Ստացվում է, որ իրականում հողն իրոք պատկանում է հենց այդ գյուղացուն:

Տերը ոչ մի դեպքում չէր կարող ճորտին սպանել, ավելին, չէր կարելի ծեծի հետևանքով գյուղացուն խեղանդամ դարձնել, դրա հետևանքը կլիներ այն, որ կալվածատերը ստիպված կլիներ զոհի ընտանիքին փոխհատուցում տալ: Ի դեպ, տիրոջը շահավետ էլ չէր ճորտին շատ ծեծելը, նա պետք էր աշխատելու համար: Այն, որ ճորտը իրավունք չուներ բողոքել իր տիրոջից, ամրագրված էր օրենքով, բայց դա չէր նշանակում, որ ընդհանրապես բողոք չէր կարող լինել, կար ճորտի իրավունքի որոշակի պաշտպանվածություն:

Օրենքով ամրագրված էր, որ ճորտը կարող է անշարժ գույք ձեռք բերել միայն տիրոջ անունով, այսինքն՝ այդ գույքը տիրոջն է: Իհարկե, չկար երաշխավորություն, որ տերը չի խլի այդ գույքը, բայց սովորաբար նման բաներ չէին լինում: Կալվածատիրոջ համար լրիվ ընդունելի էր, որ իր ճորտը հարստանա, քանի որ արդյունքում ինքն ավելի շատ փող կունենա: Արդյունքում հայտնվում էին կրպակներ, խանութներ, փոքրիկ արտադրություններ և անգամ մեծ գործարաններ ունեցող ճորտեր:

Օրինակ՝ վաճառականների հանրահայտ Մորոզովների գերդաստանը սկսել էր իր մանուֆակտուրաները ստեղծել դեռևս ճորտ լինելով: Ընդ որում, նման «միլիոնատեր» ճորտերը չէին շտապում ազատություն ստանալ, քանի որ նման վիճակում, հանդիսանալով տիրոջ սեփականություն, նրանք հարկեր չէին մուծում, և արդյունքում գործերը արագ լավանում էին: Նշենք նաև, որ ճորտերի համար փրկություն էր այն, որ նրանց դատում էր տերը և ոչ թե պետական դատարանը, քանի որ դաշնային դատարանը սովորաբար հանցագործություն կատարածներին դատապարտում էր աքսորի, իսկ տիրոջ դատը, որպես կանոն, ավարտվում էր ծեծով: Կարևոր է արձանագրել, որ կալվածատերը ևս ուներ բազմաթիվ պարտավորություններ ճորտերի հանդեպ: Օրինակ՝ երաշտների դեպքում նա պարտավոր էր սննդամթերքով ապահովել նրանց, արդյունքում ճորտատիրության ժամանակաշրջանում սովի դեպքեր չեն արձանագրվել:

Անցած դարի 80-ականներին Գերմանիայում մի հարցում է անցկացվել: Հարցման են ենթարկվել մանր հանցագործությունների համար կարճ ժամկետով ազատազրկված այն մարդիկ, որոնք հետագայում կրկնահանցագործ չեն դարձել: Հարցվածների 90 տոկոսը հայտարարել է, որ բանտում անցկացրած այդ ժամանակը իրենց կյանքի ամենաանհոգ և երջանիկ հատվածն է եղել: Սա մարդկային հոգեբանություն է: Բանն այն է, որ շատ մարդիկ վախենում են որոշումներ ընդունել և սիրում են, երբ դա կատարվում է իրենց փոխարեն, արդյունքում ազատությունը նրանց համար տանջանք է, և նրանք երջանիկ են զգում իրենց այն ժամանակ, երբ որոշումներ ընդունողներ կան իրենց փոխարեն: Այս ամենով կարելի է բացատրել այն, որ ինչպես ստրուկների, այնպես էլ ճորտերի մեջ շատ են եղել մարդիկ, որոնք հրաժարվել են ազատությունից:

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը