Ինչո՞ւ են քամելեոնները փոխում իրենց գույնը

Մենք գիտենք, որ...

Քամելեոնը ընդունակ է փոխել իր գույնը, և դա կատարվում է շրջապատում աննկատ մնալու համար:

Իրականում այդպես չէ:

Պարզվում է, որ քամելեոնը իր մաշկի գույնը փոխում է ոչ թե գիշատիչների կողմից աննկատ լինելու համար, այլ բազմաթիվ այլ պատճառներով: Ի դեպ, քնած ժամանակ քամելեոնը չի կարողանում կարգավորել իր գույնը և դառնում է գորշավուն: 

Քամելեոնը մողեսների ընտանիքին պատկանող սողուն է: Նրա մարմնի երկարությունը հասնում է 30 սմ–ի, ավելի խոշորները 50–60 սմ են, իսկ ամենափոքրերը՝ 3–5 սմ։ Գլուխն ունի սաղավարտի տեսք և երբեմն զարդարված է լինում փոքրիկ պոզերով։ Ոտքերը երկար են և հարմարված են մագլցելու համար։ Թաթերն ունեն ճանկերի տեսք, որոնք կարող են ամուր բռնել ծառի ճյուղերից։ Պոչը հաստ է հիմքի մոտ և աստիճանաբար նեղանում է։ Այն կարող է ոլորվել դեպի ներքև և կարող է կախվել ճյուղերից։ Քամելեոնն ունի անսովոր տեսողական օրգաններ։ Նրա աչքերը դուրս եկած են և ունեն տեսողական անցք։ Քամելեոնը կարող է միևնույն ժամանակ նայել տարբեր ուղղություններով, ինչը շատ օգտակար է որսի համար։ Միևնույն ժամանակ նա լրիվ խուլ է: Որսի ժամանակ քամելեոնը երկար նստում է ծառի ճյուղին։ Այդ ընթացքում նրա մարմինը մնում է անշարժ, իսկ աչքերը անընդհատ շարժման մեջ են։ Միջատներին նա բռնում է լեզվով, որի ծայրին կա կպչուն նյութ։ Քամելեոնը կարող է «ճանաչել» և բռնել չորս միջատ երեք վայրկյանում։ Երբ լեզուն «չի աշխատում», այն պահվում է ստորին ծնոտում գտնվող ոսկորի շնորհիվ։ Եթե զոհը լեզվով բռնելու համար շատ ծանր է լինում, նա այն միանգամից բռնում է բերանով։ Քամելեոնների՝ գույնը փոխելու հատկությունը հատուկ է նրանց բոլոր տեսակներին։ Գույնի փոփոխությունը կախված է նրանց մաշկի յուրահատուկ կառուցվածքից։ Մաշկի ներքին շերտում կան հատուկ բջիջներ՝ քրոմատոֆորներ, որոնք իրենց մեջ պարունակում են տարբեր գույնի պիգմենտներ։ Հենց դրանց շնորհիվ էլ քամելեոնը կարողանում է փոխել իր մաշկի գույնը։ Նա կարողանում է փոխել ինչպես իր ամբողջ մարմնի գույնը, այնպես էլ մարմնի մի մասինը, որը կարող է ուղեկցվել տարբեր զոլերով կամ պուտերով։ Գույնի փոփոխությունը կարող է լինել ջերմաստիճանի, լույսի, խոնավության փոփոխության արդյունք, կամ սովի, ծարավի, վախի արդյունքում։ Ավելի կարևոր է գույնի փոփոխությունը որպես իր ցեղակիցների հետ հաղորդակցման միջոց, օրինակ՝ զուգընկեր գտնելու, իր տարածքը ցույց տալու և այլ նպատակներով:

Շրջապատին հարմարվելու համար քամելեոնի գույնը փոխելու մասին մոլորությունը շատ հին պատմություն ունի: Առաջին անգամ դրա մասին գրվել է մեր թվարկությունից առաջ 240 թվականին ոչ հանրահայտ և կարճ կյանք ունեցած հույն պատմիչ և կենսագիր Անտիգոն Կարստացու գրվածքներում: Նրանից մեկ դար առաջ հանրահայտ Արիստոտելը գրել էր, որ քամելեոնի գույն փոխելը կապված է վախի հետ, բայց, չգիտես ինչու, ավելի ընդունելի դարձավ Անտիգոնի կարծիքը այս հարցում: Վերածննդի ժամանակաշրջանում քամելեոնի գույնի՝ «շրջապատի ֆոնից» կախվածության վարկածը համարյա ամբողջությամբ մերժվել էր, բայց հայացքները աստիճանաբար փոխվեցին և ի վերջո հաստատվեց «շրջապատի ֆոնի» վարկածը: Հավանական է, որ դրա պատճառն այն է, որ քամելեոնը կարող է ժամերով անշարժ մնալ, և ստացվում է, որ նա թաքնվում է: Անգամ կարծիքներ են եղել, որ նա օդով է սնվում, քանի որ նրա միջատ որսալու պրոցեսը դժվար է նկատել:

Գույներով հաղորդակցվելու հատկությունը մարդիկ ևս ինչ–որ չափով ունեն: Օրինակ՝ կարմրելը, գունատվելը: Իհարկե, մարդկանց դեպքում ևս դա շրջապատի ֆոնին հարմարվել չէ, այլ հույզերի արտահայտություն է: Սակայն մեր իրականության մեջ շատ ավելի տարածված է ոչ այնքան կարմրելը, որքան հենց քամելեոնիզմը, այսինքն՝ ըստ իրավիճակի գույնն անընդհատ փոխելը: Վստահ չե՞ք, ուշադիր ձեր շուրջը նայեք...