Երևան, 10.Հուլիս.2025,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ՀՐԱՏԱՊ


Արդյունաբերական ոլորտի խնդիրների խորքային արմատները. «Փաստ»

ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Հայաստանի տնտեսության արդյունաբերական հատվածն, ի տարբերություն ծառայությունների և շինարարության որոշ ճյուղերի, ներկայում վերապրում է համակարգային անկում, որը ընդհանրական առումով ունի խորքային արմատներ։

2025 թվականի հունվար-մայիս ամիսների արդյունքները պատկերում են ոլորտում տիրող ճգնաժամային իրավիճակը, որի հետևանքները վերազանցում են սոսկ ցուցանիշների տիրույթը և ներազդում են տնտեսության ընդհանուր կայունության, արտահանման կարողությունների, զբաղվածության մակարդակի, ներդրումային միջավայրի գրավչության և բյուջետային եկամուտների վրա։ Հայաստանի արդյունաբերության 14,1 տոկոսանոց անկումը ոչ միայն վիճակագրական տվյալ է, այլև տնտեսության ներքին կառուցվածքի խոցելիության դրսևորում, երբ գլոբալ և տեղական գործոնների համադրությամբ արդյունաբերությունը վերածվել է տնտեսության ամենախոցելի և նվազ դիմացկուն բաղադրիչներից մեկի։

Նախ՝ հարկ է ըմբռնել արդյունաբերության առանցքային նշանակությունը տնտեսական գործառնության շրջանակներում։ Արդյունաբերությունը՝ հատկապես մշակող արդյունաբերության հատվածը, հանդիսանում է այն հենասյունը, որի շուրջ ձևավորվում են այնպիսի արժեքային շղթաներ, ինչպիսիք են արտահանման հիմնական ծավալները, արտադրական տեխնոլոգիական վերազինման հիմքերը, ներմուծման փոխարինման կարողությունները և բարձր տեխնոլոգիաների խթանման հնարավորությունները։ Այն ուղղակիորեն փոխկապակցված է հանքարդյունաբերության, էներգետիկայի, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների և ֆինանսական ծառայությունների հետ՝ ձևավորելով տնտեսության բազմաբևեռ ներքին ցանց, որի խաթարումն ազդում է նաև մյուս ոլորտների գործունեության արդյունավետության վրա։ Արդյունաբերությունը նաև զբաղվածության համեմատաբար կայուն աղբյուր է՝ տեխնիկական կրթություն ստացած և միջին կամ բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների համար ապահովելով կայուն եկամուտներ։ Այս տեսանկյունից արդյունաբերության կայուն և աճող զարգացումը կարևոր է ոչ միայն ՀՆԱ-ի կառուցվածքում մասնաբաժնի բարձրացման, այլ նաև սոցիալական կայունության ապահովման տեսանկյունից։

2025 թվականի հունվար-մայիս ամիսներին արդյունաբերության ոլորտում արձանագրված երկնիշ անկումը՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի 22 տոկոս աճի համատեքստում, շեշտակի հակադիր տեղաշարժ է, որը չի կարելի բացատրել միայն բազայի էֆեկտով։ Իրականում այդ բազայի էֆեկտը որոշ դեպքերում նույնիսկ մթագնում է այն համակարգային խնդիրները, որոնք տարիներ շարունակ անտեսվել են՝ արդյունաբերության մոդեռնիզացումից, տեխնոլոգիական արդիականացումից սկսած, նորարարության խթանումով և արտահանելի արտադրանքի ավելացումով վերջացրած։

Միայն մայիսին արձանագրված համեմատաբար դրական՝ 2,9 տոկոս աճը նույնպես չպետք է ընկալվի որպես կայուն վերականգնման ցուցիչ, քանի որ այն մի կողմից՝ պայմանավորված է նախորդ տարվա նույն ամսում գրանցված դանդաղ աճի հետ, մյուս կողմից՝ չի փոխում ընդհանուր անկման կտրուկ պատկերը։ Այս ճգնաժամային վիճակը հիմնականում պայմանավորված է վերամշակող արդյունաբերության ծավալների կտրուկ անկմամբ՝ 23,5%, և հանքարդյունաբերության շարունակական նահանջով՝ 6,8 %։ Սա վկայում է, որ արդյունաբերական աճի հիմնական շարժիչ ուժերը գտնվում են ճնշման տակ՝ թե՛ արտաքին, թե՛ ներքին գործոններով պայմանավորված։

Վերամշակող արդյունաբերության դեպքում անկման հիմնական պատճառը այն է, որ նախորդ տարիներին արհեստականորեն մեծացած որոշակի ենթաոլորտներ, ինչպես, օրինակ՝ «հիմնական մետաղների արտադրություն» և «ոսկերչական արտադրատեսակների արտադրություն», որոնք աճել էին հիմնականում ոսկու վերաարտահանման հաշվին, այժմ վերադառնում են իրենց օբյեկտիվ ծավալներին։ Արդյունքում այդ երկու ենթաոլորտները նվազել են, համապատասխանաբար, 77,5 % և 73,6 %՝ ընդհանուր արդյունաբերության անկմանը նպաստելով 21,7 տոկոսային կետով։ Սա նշանակում է, որ ոլորտի մի քանի խոշոր ուղղությունների շուրջ ի հայտ եկած ռիսկերն այժմ նյութականացել են՝ ի վնաս ամբողջ արդյունաբերական համակարգի։

Բացի այդ, վերամշակող արդյունաբերության մյուս առանցքային բաղադրիչներից «խմիչքների արտադրություն» և «այլ ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների արտադրություն» ենթաոլորտներում նույնպես արձանագրվել են, համապատասխանաբար, 14,3 % և 11,2 % անկումներ, որոնք վկայում են ներքին սպառման անկման կամ, որոշ պարագայում, արտահանման շուկաների կորստի մասին։ Դրանք լրացուցիչ ճնշում են գործադրում ոչ միայն արդյունաբերության, այլև մատակարարման և բաշխման շղթաների վրա։ Արդյունաբերական ոլորտի բալանսային խախտումը լրիվ չափով ի հայտ է գալիս այն փաստից, որ մի քանի ենթաոլորտներ ունեն աղաղակող բացասական ազդեցություն, մինչդեռ դրական ազդակներ արձանագրող ոլորտները, ինչպես, օրինակ՝ «ծխախոտային արտադրատեսակների արտադրություն» (6,3 տոկոսային կետ նպաստում), «սննդամթերքի արտադրություն» (1,2 տոկոսային կետ) և «մեքենաների և սարքավորանքի արտադրություն» (0,8 տոկոսային կետ), ի վիճակի չեն կոմպենսացնել ընդհանուր անկման ինտենսիվությունը։

Այս իրավիճակը մատնանշում է արդյունաբերության միակողմանիության և անհավասարակշռության խնդիրը, երբ դրական դինամիկան կենտրոնացած է խիստ սահմանափակ ոլորտների մեջ, իսկ մնացած շերտերը մնացել են ոչ մրցունակ, կախված արտաքին շուկաներից, հումքային մատակարարման տեսանկյունից խոցելի են կամ տեխնոլոգիապես մաշված։

Այս ամենը բերում է մի շատ ավելի մտահոգիչ հետևության. արդյունաբերության խոր անկումը ոչ միայն ազդեցություն է թողնում ՀՆԱ-ի կառուցվածքի վրա, այլ նաև սպառնում է երկրի արտահանման ներուժի և տնտեսական կայունության հիմքերին։ Արդյունաբերության՝ որպես արժեք ավելացնող շղթայի թուլացումը ենթադրում է նաև տեխնոլոգիական զարգացման խաթարում, ինովացիաների ցածր մակարդակ, մասնագիտական որակավորված աշխատուժի արտահոսք և ներդրումների նվազեցում։ Տնտեսության այս հատվածի շարունակական անկումը երկարաժամկետ կտրվածքով առաջացնելու է բյուջետային ճնշումներ, քանի որ արդյունաբերությունը մշտապես հանդիսացել է հարկային եկամուտների համեմատաբար կայուն աղբյուր։ Նման պայմաններում նաև սրվում է սոցիալական լարվածությունը, քանի որ արդյունաբերական աշխատուժի գործազրկության բարձրացումը առաջին հերթին հարվածում է միջին և ցածր եկամուտ ունեցող խավերին։

Այս պայմաններում այլ ելք չի մնում, քան արդյունաբերության նկատմամբ պետական քաղաքականության վերանայումը՝ անցում կատարելով բովանդակային վերակառուցման փուլի։ Իսկ վերակառուցումը պետք է ներառի տեխնոլոգիական արդիականացման խթանումը, արտահանելի արտադրանքի պորտֆելի դիվերսիֆիկացումը, պետական աջակցությամբ ռազմավարական արտադրությունների զարգացումը, արդյունաբերության համար նախատեսված վարկերի մատչելիությունը, ինչպես նաև արդյունաբերական պահանջների հետ կրթական համակարգի կապի ամրապնդումը։

Առանց այդ քայլերի, արդյունաբերական անկումը կշարունակի դեգրադացնել տնտեսական միջավայրը՝ խորացնելով նաև արտագաղթի պատճառները, սոցիալական հուսալքության արմատները և միջազգային ասպարեզում Հայաստանի՝ որպես տարածաշրջանային արտադրական հարթակի բացասական ընկալումը։

ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Ուշադրություն՝ Մոսկվա մեկնողների համար․ բոլոր մուտքային և ելքային չվերթները հետաձգվել են Թեո Էրնանդեսը՝ «Ալ-Հիլալի» ֆուտբոլիստ. պաշտոնական Հայաստանն ու Ադրբեջանը Ռուսաստանին դուրս են մղում Հարավային Կովկասից. Euronews ԵՊՀ Աստվածաբանության ֆակուլտետի դեկան Անուշավան եպիսկոպոս Ժամկոչյանն ազատվել է պաշտոնից Հայաստանի ազգային հավաքականը նահանջել է 3 հորիզոնականով Ինչո՞վ է վտանգավոր «Զանգեզուրի միջանցքը»․ ի՞նչ են պայմանավորվել Փաշինյանն ու Ալիևը Ձերբակալվել է ՊՆ ռազմական ոստիկանության Երևանի բաժնի պետի տեղակալը ՆԳ նախարարության կրթահամալիրի ռեկտորի պաշտոնում ընտրվել է Մանուկ Մուրադյանը 49-ամյա կինը կողոպուտ է արել, գողոնը հայտնաբերվել է Այս վարչախումբն անգամ իր ներկայությամբ է պղծում եկեղեցին. Մենուա Սողոմոնյան Էներգախնայող տեխնոլոգիաների ֆինանսավորում՝ մինչև 500 մլն դրամի չափովԱՄՆ դոլարով ավանդ՝ տարեկան մինչև 6% տոկոսադրույքով Զապորոժիեում գործարկվել է ևս մեկ հիբրիդային արևային էլեկտրակայանՁերբակալվել է ՀՀ ՊՆ ռազմական ոստիկանության Երևանի բաժնի պետի տեղակալը Խոշոր չափերով կաշառք ստանալու մեղադրանքով ձերբակալվել է ՀՀ ՊՆ ռազմական ոստիկանության պաշտոնատար անձ 5.4 մագնիտուդ երկրաշարժ է տեղի ունեցելՔո նոր մեքենան Ամիօ բանկից՝ հատուկ գնովԼավրովը և Ռուբիոն քննարկել են Ուկրաինայի, Իրանի և Սիրիայի շուրջ ստեղծված իրավիճակը Խոշոր ու ողբերգական վթար, 4 մարդ մահացել է, 2-ը՝ վիրավnրվել․ Ղրիմ Ես համոզված եմ, որ ձեր սերունդը կանի ամեն ինչ, որ չկորցնի Հայաստանի Հանրապետությունը․ Մհեր Ավետիսյան Ի՞նչ է տեղի ունեցել Աբու-Դաբիում․ Մենուա Սողոմոնյան «Բիզնես գործընթացների օպտիմիզացիա AI-ով» դասընթաց՝ ԱրարատԲանկի ղեկավար անձնակազմի համար Թամարա Ստեփանյանի «Արտոյի երկիրը» ֆիլմով կբացվի Լոկառնոյի 78-րդ կինոփառատոնը՝ 8,000 հանդիսատեսի ներկայությամբ Մնացական Սաֆարյանը հայ ժողովրդի անունից Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության սկզբունքը ոտնահարող հայտարարությամբ է հանդես եկել. Մենուա ՍողոմոնյանՓաշինյանը, նրա կինն ու կուսակիցները խախտել են Քրեական օրենսգիրքը. Արամ Պետրոսյան Հայտնի է՝ որ հասցեներում ջուր չի լինի Պրեմիերա. Սիլվա Հակոբյան-«Աշխարհս» Ինչպե՞ս է զորավարժադաշտում վիրավnրված զիվորների առողջական վիճակը ՆԳՆ-ն զգուշացնում է․ գործարկվելու է էլեկտրական շչակ Շրջանառության հարկի հաշվիչ՝ ՊԵԿ պաշտոնական կայքէջում Հայկական կողմում լռություն է. սա բազմիցս խաղարկված սցենար է, որի հետևանքով դաշտում գերակա են դառնում ադրբեջանական կողմի թեզերը. ադրբեջանագետ Սամվել Կարապետյանի և Բագրատ Սրբազանի ուշագրավ մարտավարությունը Իշխանությունը վերացնում է դիմադրության օջախները Փաշինյանը մտադիր է փակել ռուսական ԶԼՄ-ները Հայաստանում ՍԴ-ն գրեթե լիովին անցավ Փաշինյանի ձեռքը Ինչ է քննարկվել․ նոր տեղեկություններ՝ Փաշինյան-Ալիև հանդիպումից «Ստեղս հասավ»․ Փաշինյանի ժեստը՝ Ալիևի հետ հանդիպումից դուրս գալուց հետո Շուտով Փաշինյանը կսկսի պատմել, թե ինչ հրաշք բան է միջանցքը, թե ինչ անպետք, դարն ապրած բան է ինքնիշխանությունը. Մենուա ՍողոմոնյանՓաշինյանն աղաղակող հանցանքներ է գործում ընդդեմ Հայոց եկեղեցու. Ավետիք Չալաբյան Սկզբունքների պահպանման դեպքում Հայաստանը դեմ չէ Սյունիքի ճանապարհի արտապատվիրակմանը. ԱԳ փոխնախարար Երեկվա որոշումը փաստացի ոչ թե պարզապես աշխատանքից մի քանի հոգու ազատման, այլ` ուսանողական կյանքի ապաազգայնացման մասին էր. Էդուարդ ԳալստյանՋերմաստիճանը 6-9 աստիճանով կբարձրանա Աբու Դաբիում Փաշինյանի և Ալիևի միջև բանակցություններն ավարտվել են Ինչո՞ւ է Նիկոլը նեղվում այս կարգախոսից. միգուցե Էրդողանն է վերջին հանդիպման ժամանակ հանձնարարել, որպեսզի այս թեման միանգամից փակվի. Արմեն Հովասափյան Իտալական խոհանոցի անբաժան բաղադրիչներից մեկը՝ պարչետտա. «Փաստ»ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ (10 ՀՈՒԼԻՍԻ). Առաջին անգամ սուլիչ է օգտագործվել ֆուտբոլային խաղի ժամանակ. «Փաստ»Արդյունաբերական ոլորտի խնդիրների խորքային արմատները. «Փաստ»Համայն աշխարհին ցույց տվեց, որ Հայաստանում ներդրում կատարելու դեպքում, ցանկացած պահի, կառավարության ղեկավարի ցուցումով, կարող են ունեզրկվել. Նաիրի Սարգսյան Նպատակն է Հայաստանն ամբողջությամբ ենթարկել արևմտյան ինստիտուտներին և զրկել պետությունը անկախության մնացորդներից. «Փաստ»«Մամա ջան 21» ՍՊԸ-ի գործունեությունը կասեցվել է