Լրացավ Արցախի ՄԻՊ-ի մեկ տարին. Ի՞նչ խնդիրներ ու բացթողումներ կան ոլորտում

ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ 5 Մայիս, 2017 11:22

Past.am-ը զրուցել է Արցախի Հանրապետությանմարդու իրավունքների պաշտպան Ռուբեն Մելիքյանի հետ:

-Պարոն Մելիքյան, այսօր լրանում է Ձեր պաշտոնավարման մեկ տարին, ասեք խնդրեմ՝ ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում Արցախում մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցը: Որո՞նք են այն խնդիրները, որոնք բնորոշ են հենց Արցախին:

-Թե ինչ վիճակում են գտնվում Արցախում մարդու իրավունքները, իրականում դժվար է ասել: Ի տարբերություն այլ պետությունների՝ Արցախում մենք չենք ունեցել մարդու իրավունքների խորքային վերլուծություններ: Ես դա համարում եմ լրջագույն խնդիր, որն անհրաժեշտ է լուծել: Իմ տարեկան զեկույցում ես բարձրաձայնել եմ այդ մասին՝ ասելով, որ պետք է ունենանք առաջին հերթին ավելի լավ պատկերացում մարդու իրավունքների վիճակի մասին: Այնուհանդերձ ոչ խորքային, բայց որոշակի հետեւություններ կարող ենք անել՝ մեզ հասցեագրված դիմումների կառուցվածքից ու մեր դիտարկումներից ելնելով:

Կարող եմ ասել, որ Արցախում մարդու իրավունքների վիճակը առնվազն մակերեսային մակարդակում բավարար է՝ չունենք «վառվող» խնդիրներ:

Մեր խնդիրն այն է, որ Արցախում, ի տարբերություն ՀՀ-ի, տարբեր պատճառներով չի ընդունվել և չի գործադրվել Մարդու իրավունքների ռազմավարություն և գործողությունների ծրագիր: Որպես համակարգային խնդիր կառանձնացնեմ մարդու իրավունքների ոլորտում կարողությունների հարցը և հանրային իրազեկման հարցը. թե՛ մեր քաղաքացիական հասարակությունը, և թե՛ մեր պետական ապարատը կարողությունների զարգացման լուրջ կարիք ունեն, որպեսզի պետական ապարատն իր գործառույթները, իսկ քաղաքացիներն էլ իրենց իրավունքները կարողանան ավելի հստակ ու ճիշտ իրացնել:

Այս կոնտեքստում չի կարելի շրջանցել Արցախի պետության չճանաչվածության ու Ադրբեջանի քաղաքականության պատճառով առաջացած խնդիրները, որոնք այլ երկրների բնորոշ չեն: Խնդիրները ինչպես ռազմական ոլորտում են, օրինակ բերեմ Ապրիլյան պատերազմը, հրադադարի շարունակական խախտումները, այնպես էլ այդ ոլորտից դուրս են, մասնավորապես սեւ ցուցակավորումը և այլն: Այս ամենը մեր քաղաքացիներին ավելի քիչ հնարավորություն է տալիս իրացնելու իրենց հիմնարար իրավունքները:

- Ոլորտում առկա բացերը լրացնելու համար մինչ օրս ի՞նչ քայլերի եք գնացել:

- Իմ կողմից բարձրացրած առաջին հարցը լուծելու համար բարձրաձայնել ու ձեւակերպել ենք դա՝ կառավարությանը ներկայացնելով պահանջ, որ մշակվի, ընդունվի ու իրականացվի մարդու իրավունքների ազգային ռազմավարությունը: Մեր տարեկան զեկույցի հիմնական դրույթներից մեկը հենց դրան էր վերաբերում: Դրա իրացման համար դիմել ենք սփյուռքի կառույցներին ու իրավապաշտպան հանրությանը, ինչպես արդեն նշեցի նաեւ պետական ապարատին: Որպես առաջին քայլ պետք է լինի իրական վիճակի մասին ավելի ադեկվատ պատկերացում ունենալը:

- Միջազգային պրակտիկայում ընդունված ձեւաչափ կա ունենալ ոլորտի մարդու իրավունքների պաշտպան, այս պահի դրությամբ բոլոր գործառույթների իրականացումը դրված է Ձեզ վրա, որքանո՞վ է հեշտ աշխատել ներկայիս պայմաններով:

- Հեշտ ու դժվար երեւույթները հարաբերական են, ամեն դեպքում ինձ համար մեծ պատիվ է Արցախում աշխատելը, այն ունի ինչպես դժվարություններ, այնպես էլ ավելի հեշտ կողմեր: Համեմատում եմ իմ այլ աշխատանքների հետ և կարող եմ ասել, որ այստեղ աշխատանքն առավել արդյունավետ է. գործադրված ջանքերն ավելի տեսանելի արդյունքներ են բերում: Ինչ վերաբերում է տարբեր երկրներում տարբեր գործառույթներ իրականացնող մարդու իրավունքների պաշտպաններին, օրինակ՝ երեխաների իրավունքների, սպառողների իրավունքների, ռազմական, ֆինանսական եւ այլ գծերով օմբուդսմեններին, ապա կարող եմ ասել, որ դա կախված է երկրի կառավարման մոդելից: Մենք բարձրաձայնել ենք այն հարցը, որ ունենք աշխատակազմի մասնագիտացվածության կարիք: Լուծումը այդպես ենք տեսնում։

- Քաղաքացիների կողմից ներկայացված դիմումներն ավելի շատ ո՞ր ոլորտներն են ընդգրկում:

- Ստանում ենք բոլոր ոլորտներին վերաբերող դիմումներ՝ սկսած արդար դատաքննությունից մինչեւ անձնական անձեռնամխելիության իրավունք: Եթե փորձում ենք համեմատական անցկացնել, ապա դիմումներն ավելի շատ վերաբերում են սոցիալական ոլորտին։ Դա իր հերթին պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Արցախի Հանրապետությունն ավելի մեծ ծավալով է իրականացնում սոցիալական ծրագրեր: Դիմումներ ենք ստանում նաեւ պաշտպանության ոլորտի հետ կապված: Խնդիրները հիմնականում լինում են առողջական խնդիրների հետ, զինծառայության ընթացքում այս կամ այն իրավունքների իրացման եւ այլ հարցերի հետ կապված:

- Դուք` որպես ՀՀ Արդարադատության ակադեմիայի նախկին ռեկտոր, տեսնո՞ւմ եք արցախցի երիտասարդների մեջ այն պոտենցիալը, որի վրա հիմնվելով կարելի է բացել օրինակ` Արդարադատության ակադեմիա կամ փաստաբանական դպրոց:

- Վստահ չեմ, որ դրա հնարավորությունն ունենք։ Այս հարցում մենք որդեգրել ենք ավելի ճկուն մոտեցումներ, որոնք, թվում է, դեռևս բավարար են։

- Ի՞նչ կասեք վերջերս տեղի ունեցած միջադեպի մասին, երբ քաղաքացուն արգելում էին նկարել Արցախի նախագահականի շենքը:

- Տվյալ անձը խնդիրը ձեւակերպել ու մեզ է ներկայացրել դիմումի ձեւով: Խնդիրն ավելի լայն դիտարկելով՝ կարող ենք ասել, որ կա քաղաքացիների իրազեկ ու ակտիվ խումբ, ինչը մեզ ստիպում է էլ ավելի լավ աշխատել: Արցախը գտնվում է ռազմական դրության մեջ, բայց դրա հետ մեկտեղ երբեք պետական մարմինները չպետք է հանիրավի օգտագործեն այս գործոնը մարդու իրավունքների սահմանափակման համար: Բոլոր սահմանափակումները պետք է լինեն մանչելի օրենքներով հստակորեն սահմանված, իրավաչափ նպատակներ հետապնդող և համաչափ։ Մենք խնդիրը կուսումնասիրում ենք այս չափանիշների ներքո։

- Խոսենք նրանից, որ Ադրբեջանն ամեն կերպ փորձում է սահմանափակել Արցախում մարդկանց ազատ տեղաշարժման իրվունքը, վառ օրինակ է Ա. Լապշինի գործը: Ի՞նչ մեթոդներ է հարկավոր գործի դնել նմանօրինակ դեպքերից մարդկանց պաշտպանելու համար:

- Մեր գործառույթն այստեղ պրոֆեսիոնալ մակարդակում խնդրի բարձրաձայնումն է։

- Իսկ ի՞նչ կասեք դիվերսիոն ներթափանցման փորձ կատարած ու այս պահին անազատության մեջ գտնվող ադրբեջանցիների մասին: Արդյո՞ք նրանց բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:

-Մի քանի այցելությունների ժամանակ ես համոզվել եմ, որ նրանց ու մյուս դատապարտյալների իրավունքները հավասարապես պահպանվում են: Ազգության հիմքով որեւէ տարբերակում մենք չենք դիտարկել։ Ավելին, վերջերս գրադարանը համալրվել է ադրբեջաներեն լեզվով գրքերով: Նրանք ունեն զբոսանքի, տեղեկատվություն փոխանցելու հնարավորություն: Մենք չենք հայտնաբերել նրանց նկատմամբ խտրականության որեւէ դրսևորում։

Սոսե Չանդոյան