Ահաբեկչություններ, վարչապետի հրաժարական, ռազմական հեղաշրջման փորձ. 2016-ը Թուրքիայում

Թուրքիայի պատմության մեջ 2016 թվականն անկասկած կգրանցվի որպես ամենաարյունահեղ և իրադարձություններով լի տարիներից մեկը: «Մայիսի 4-ի պալատական հեղաշրջումը», շուրջ երկու տասնյակ ահաբեկչական գործողությունները, ռազմական հեղաշրջման փորձը, մարդու իրավունքների բնագավառում գրանցված հետընթացը միայն մի փոքր մասն են այն զարգացումների, որոնք 2016-ին գրանցվեցին հարևան երկրում: «Արմենպրես»-ը փորձել է առանձնացնել Թուրքիայում իրադարձություններով լեցուն տարվա ամենակարևոր և ուշագրավ դրվագները:

Թուրքիան ահաբեկչությունների թիրախում

Տարին Թուրքիայի համար ողբերգական էր երկրում գրանցված ահաբեկչությունների թվով: 2016 թվականի ընթացքում երկրի տարբեր քաղաքներում գրանցվել է շուրջ 22 ահաբեկչական գործողություն: Ընդ որում, վերոնշյալ գործողություններից երկուսը տեղի են ունեցել մայրաքաղաք Անկարայում, 5-ը՝ Ստամբուլում, 7-ը՝ Դիարբեքիրում: Դրանց զոհ է գնացել 361 մարդ, վիրավորվել են ավելի քան 1500-ը: Ահաբեկչական գործողությունների պատասխանատվությունը մեծամասամբ ստանձնել են «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորումը, Քրդական բանվորական կուսակցությունը (PKK) կամ «ՔրդստանÕ « անկախության բազեներ» (TAK) կազմակերպությունը: Չնայած երկրի նախագահը, վարչապետն ու այլ բարձրաստիճան այրեր բազմիցս հայտարարել են երկրում հակաահաբեկչական լայնամասշտաբ գործողություններ իրականացնելու մասին, այդուհանդերձ ձեռնարկվող միջոցները բավարար չեն լինում հնարավոր ողբերգությունները կանխելու համար: Որպես ապացույց պետք է նկատել Կայսերիում (Կեսարիա) դեկտեմբերի 17-ին իրականացված վերջին հարձակումը, որին զոհ գնաց 14 մարդ:

Դավութօղլուին փոխարինեց Յըլդըրըմը

Թուրքիայի 26-րդ վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն մայիսի 4-ին պաշտոնապես հրաժարվեց երկրի վարչապետի և իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության ղեկավարի պաշտոնից: Պատճառը նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ նրա ունեցած հակասություններն էին: Հակասությունների գագաթնակետը դարձավ այն, որ երկրի վարչապետից ձեռքից խլվեց նահանգներում և գավառներում կուսակցության ղեկավարների նշանակման լիազորությունը: Դավութօղլուի հրաժարականից հետո, որը որոշ վերլուծաբաններ որակեցին որպես «Մայիսի 4-ի պալատական հեղաշրջում», մայիսի 22-ին կայացած ԱԶԿ հա մագումարում կուսակցության ղեկավար ընտրվեց Բինալի Յըլդըրըմը, ով զբաղեցրեց նաև Թուրքիայի վարչապետի պաշտոնը:

Ռազմական հեղաշրջման ձախողված փորձն ու դրա հետևանքները

2016 թվականի հուլիսի 15-ին Թուրքիայում ռազմական միջամտության փորձ իրականացվեց: Խռովարարները երկրի զինվորականներն էին, ովքեր կարողացան մի քանի ժամվա ընթացքում վերահսկողություն իրականացնել երկրի կարևորագույն կառույցների նկատմամբ: Զենքերն ուղղվեցին անգամ նախագահական նստավայրի և մեջլիսի շենքերի վրա: Երկրի պետական հեռուստաընկերությունը գրաված զինվորականները հայտարարեցին իշխանությունն իրենց ձեռքը վերցնելու մասին:

Հեղաշրջման մասին հայտարարելուց կարճ ժամանակ անց երկրի նախագահ Էրդողանը Facetime հավելվածի միջոցով ուղիղ եթերով կարողացավ եթեր դուրս գալ՝ կոչ անելով քաղաքացիներին դուրս գալ փողոցներ և թույլ չտալ ռազմական հեղաշրջման իրականացումը: Էրդողանի կոչը տվեց ցանկալի արդյունքը: Նաև հասարակ քաղաքացիների միջամտության արդյունքում հեղաշրջման փորձը տապալվեց: Իշխանությունները կատարվածի պատասխանատու հայտարարեցին գյուլենականների առաջնորդ, չափավոր իսլամի քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենին՝ կատաղի պայքար սկսելով նրա կողմնակիցների դեմ: Ինքը՝ Գյուլենը, ի սկզ բանե հերքեց որևէ առնչություն հեղաշրջման փորձի հետ: Նա հայտարարեց, որ կատարվածը եղել է Էրդողանի բեմադրությունը, ով այդպիսով ցանկացել է ամրապնդել իշխանությունը երկրում:

Թուրքիայի հուլիսի 15-ի ռազմական հեղաշրջման փորձի հետևանքով երկրում զոհվեց հեղաշրջման կողմնակից 104 զինվոր, իսկ հեղաշրջման դեմ դուրս եկածներից զոհվեցին 246-ը: Վիրավորների թիվը մոտ 2 հազարն էր: Հեղաշրջման փորձի ձախողումից հետո երկրում ձերբակալվեց առնվազ 40 հազար մարդ, որոնց շարքում են զինվորականներ, դատավորներ և դատախազներ, տարբեր նախարարությունների և պետական կառույցների աշխատակիցներ: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ հեռացվեցին աշխատանքից, այդ թվում և համալսարանների, դպրոցների ուսուցիչներ, պրոֆեսորներ և դասախոսներ: Երկրում երեք ամսով հայտարարÕ �եց արտակարգ դրություն, որը հոկտեմբերի 19-ին երկարացվեց ևս 3 ամսով:

Հետապնդվում են քրդամետ կուսակցության պատգամավորները

Թուրքիայում իրականացված ռազմական հեղաշրջման փորձից հետո հետապնդումների ալիք սկսվեց քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության ներկայացուցիչների նկատմամբ: Պատգամավորների անձեռնմխելիության մասին որոշումը մեջլիսում ընդունելուց հետո հոկտեմբերի 4-ին ձերբակալվեցին կուսակցության շուրջ մեկ տասնյակ անդամներ, որոնց շարքում էին նաև համանախագահներ Սելահաթթին Դեմիրթաշը և Ֆիգեն Յուքսեքդաղը, կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության համանախագահները: Ներկայում կուսակցության 59 պատգամավորից 12-ը կալանավորված են: Կան դատարանի որոշու մներ որոշ պատգամավորների ևս բերման ենթարկելու վերաբերյալ: Քրդամետ կուսակցության կալանավորված անդամները մեղադրվում են «զինված ահաբեկչական խմբավորման անդամ լինելու, հանցագործություն կատարելուն դրդելու և ահաբեկչական խմբավորման քարոզչությունն իրականացնելու» մեջ:

«Լրագրողների ամենամեծ բանտը»՝ Թուրքիան

Անցնող տարվա ընթացքում Թուրքիան խիստ բացասական ցուցանիշներ գրանցեց մամուլի ազատության հարցում: Միջազգային «Լրագրողներ առանց սահմանների» (RWB) կազմակերպությունը և Լրագրողների պաշտպանության կոմիտեն (CPJ) Թուրքիան հայտարարեցին 2016 թվականին մամուլի նկատմամբ ամենաշատը ճնշում կիրառած երկիրը: Երկու տարի անց Թուրքիան կրկին հայտարարվեց  որպես «լրագրողների համար ամենամեծ բանտը». երկրում բանտարկված է 148 լրագրող, ընթացիկ տարում փակվեց շուրջ 170 լրատվամիջոց, այդ թվում և թերթեր, հեռուստաընկերություններ, ռադիոալիքներ, լրատվական գործա կալություններ:

Առավել հնչեղ էր ընդդիմադիր «Ջումհուրիեթ» պարբերականի դեմ իրականացված գործողությունն ու դրա աշխատակիցների ձերբակալությունները: Մինչ օրս կալանքի տակ են քեմալականների թերթը համարվող «Ջումհուրիեթ»-ի 10 աշխատակիցներ, որոնց շարքում է նաև պարբերականի գլխավոր խմբագիրը:

Թուրքիան և Իսրայելը վերականգնում են դիվանագիտական հարաբերությունները

Վեց տարի անց Թուրքիան և Իսրայելը համաձայնության եկան հարաբերությունները կարգավորելու, դիվանագիտական կապերը վերականգնելու հարցում: Երկարատև բանակցություններից հետո Իսրայելը սեպտեմբերի 30-ին ի վերջո Թուրքիայի արդարադատության նախարարության հաշվին «Մավի Մարմարա»-ի գործով որպես փոխհատուցում փոխանցեց 20 մլն ԱՄՆ դոլար: Հոկտեմբերի 13-ին Իսրայելի էներգետիկայի նախարար Յուվալ Շտայնիցը այցելեց Թուրքիա. դա 2010 թվականի «Մավի Մարմարա»-ի հետ կապված դեպքից հետո երկու երկրների միջև նախարարի մակարդակով կատարված առաջին այցն էր: Երկրները հ այտարարեցին հարաբերությունները վերականգնելու մասին, ինչին հաջորդեցին դեսպանների երկկողմ նշանակումները:

Ռուս-թուրքական հարաբերությունների սառույցը հալվեց

2015 թվականի նոյեմբերի 25-ին Թուրքիայի կողմից ռուսական ռազմական ինքնաթիռի խոցման պատճառով լարված ռուս-թուրքական հարաբերությունները սկսեցին կարգավորվել, երբ Էրդողանը նամակ ուղարկեց պաշտոնական Կրեմլին, որում իր ցավակցություններն էր հայտնում սպանված օդաչուի ընտանիքին: Հարաբերությունների կարգավորման շրջանակում մասնակիորեն վերացվեցին ՌԴ կողմից Թուրքիայի դեմ հայտարարված տնտեսական պատժամիջոցները:

Այդուհանդերձ, ռուս-թուրքական հարաբերություններին նոր հարված դարձավ 2016 թվականի դեկտեմբերի 19-ին թուրք մարդասպանի կողմից Անկարայում ՌԴ դեսպանի սպանությունը: Թեպետ դեռևս հայտնի չէ, թե որն է եղել սպանության դրդապատճառը և կան արդյոք դրա հետևում կանգնած ուժեր, սակայն թե՛ Անկարան, թե՛ Կրեմլը հայտարարել են, որ կատարվածը նպատակ է ունեցել վնասել Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերությունները: